Menukaart prestatieafspraken klimaatadaptatie en groen
Corporaties maken prestatieafspraken over de kwaliteit en duurzaamheid van de woningvoorraad. In opdracht van de provincie Zuid-Holland hebben wij mooie voorbeeldafspraken, zoals gemeenten, corporaties en huurdersorganisaties deze nu al maken, in kaart gebracht. Via de ‘Menukaart prestatieafspraken klimaatadaptatie en groen’ vind je dit overzicht. Klik op de afbeelding om te de Menukaart te bekijken.
Isolatie van woningen is hard nodig om huurders te helpen energie te besparen. Corporaties zetten zich in de isolatieopgave te versnellen. Maar wat is eigenlijk de impact van isolatie op het comfort in de binnenruimte? Vooral met steeds frequentere periodes van aanhoudende hitte lijkt oververhitting onvermijdelijk. Buitenzonwering is één van de belangrijkste maatregelen tegen hitte maar is nog zelden standaard onderdeel van een sociale huurwoning. Ventilatie om de woning af te koelen, helpt, als het buiten koeler is dan binnen. Kortom hoe kunnen we hittestress voorkomen? En welke rol kunnen wij hierin spelen als corporatie? Daar gaan we op in tijdens dit online event.
Deze sessie bestaat uit de volgende onderdelen:
1. Klimaatverbond Nederland presenteert resultaten van de mini-enquête onder alle woningcorporaties naar isolatie en hitte en de vervolgstappen. Wij nodigen jou van harte uit om de enquête in te vullen door te klikken op deze link.
2. Groene Huisvesters Hitte Groep licht de Toolbox Hitte toe met maatregelen als zonwering, ventilatie, groenblauwe oplossingen en renovatie/ energietransitie maar ook wat te doen bij een hittegolf.
3. Talis en Wonion nemen deel aan een pilot van de Provincie Gelderland en delen de ervaring die zij opdoen met maatregelen zoals zonwering en ventilatie.
Het webinar vindt plaats tijdens de Conferentie ‘Hittestress in en rondom woningen’ waar vanuit verschillende perspectieven hittestress wordt belicht in een gevarieerd programma dat duurt van 9:30 tot 13:30 uur.
Je kunt het webinar vanaf de fysieke locatie bij de conferentie bijwonen. Het is maar net wat je wilt en wat in je agenda past. Maar je kunt het webinar dus ook alleen online volgen.
De conferentie locatie is de Hogeschool Arnhem/Nijmegen aan de Ruitenberglaan 31 Arnhem en de organisatie is in handen van de Manifestregio Vallei & Veluwe (samenwerking van 3 werkregio’s klimaatadaptatie) en in samenwerking met de Hogeschool Arnhem/Nijmegen en de Groene Huisvesters.
Aanmelden conferentie
Geef je hier vooraf op voor deze conferentie door je aan te melden via deze link. Je ontvangt in de week voorafgaand aan de conferentie informatie over het gehele programma op locatie.
Meedoen met de Hittegroep?
De Hittegroep gaat in 2023 door met haar activiteiten. Wil jij aansluiten bij de 30 corporaties die al actief zijn in de Hittegroep? Vul het info formulier rechts in.
Woningcorporaties hebben met grote maatschappelijke uitdagingen, zoals de woningnood en klimaatcrisis te maken. Deze uitdagingen vragen om expertise en innovatie op meerdere terreinen. Daarbij is het voor woningcorporaties actueel en urgent om nauwe samenwerkingen aan te gaan.
In onderstaande link vertelt Anne Uelderink over triple helix samenwerkingen, ook wel de samenwerkingsvorm tussen de overheid, kennisinstellingen en bedrijven genoemd. In het artikel wordt uitgelicht waarom er een meerwaarde voor woningcorporaties wordt gezien in deze vorm van samenwerking. Voorbeelden over een samenwerkingsverband van Brainport Development (in regio Zuidoost-Brabant en vanuit woningcorporatie Wonion (Ulft) zijn uitgewerkt.
De Alliantie doet ervaring op met sociale duurzaamheid onder het motto Als het goed gaat met de mensen gaat het goed met de wijk! De dagbesteding van cliënten van Philadelphia is in de plint van appartementengebouwen ondergebracht. Het versterkt de onderlinge band tussen bewoners en biedt werk aan mensen met een beperking.
De plint van de drie nieuwe gebouwen in Amsterdam Buiksloterham bieden ruimte aan een wasbar voor het wassen en repareren van kleding, een buurtschuur voor reparatie van fietsen en technische klussen en een ruimte de tabula rasa die zelf door bewoners te programmeren is. Bewoners uit de omgeving kunnen gebruikmaken van de diensten van Philadelphia.
Een goed ontwerp dwingt respect af. Ruimtes zijn volledig ingericht met producten uit afval. De Ontwerpers van de Soldaat van Oranje kiezen voor schoonheid van doorleefde materialen.
Philadelphia neemt beheertaken van de Alliantie over in ruil voor huurcompensatie. Philadelphia investeert in roerende en de Alliantie in onroerende zaken. De cliënten van Philadelphia wonen en werken in de eigen omgeving terwijl zij daarvoor met een dieselbusje naar de dagbesteding werden vervoerd naar de periferie van de stad.
Jurgen Klaassen, de Alliantie deelde deze mooie voorbeelden van sociale duurzaamheid in Amsterdam. Celine Janssen vulde het verhaal aan met de resultaten van haar onderzoek naar sociale duurzaamheid bij de TU Delft.
Vidomes, GroenWest en Vestia werken samen aan oplossingen voor installaties voor warm tapwater die voor huurders aantrekkelijker zijn dan een HR-combiketel, grotere elektrische boiler of collectieve warm tapwater op gas. De HR-tapwater installatie zonder aardgas levert CO2-reductie, lagere woonlasten en het comfort van een HR combi-ketel. Vidomes, GroenWest en Vestia realiseerden met Meed en TNO een aantal pilots om verschillende oplossingen uit te testen. TNO draagt bij aan de doorontwikkeling van het product en aan het meten van de prestaties. De resultaten worden medio 2021 gepubliceerd.
Vidomes installeerde het systeem in een appartementengebouw in Delft als vervanger van een 60 liter boiler. Hier zijn een complete douche-units geplaatst met geïntegreerde 10 liter boiler. De bewoner kan comfortabel douchen, hoeft de badkamer nauwelijks te verwarmen en de badkamer wordt veel minder vochtig. Bart de Boer, Vidomes deelt de ervaring.
Groenwest past de installaties toe in een nieuwbouwproject in combinatie met infrarood panelen voor de verwarming. Egbert Kunst, Groenwest lichtte dit toe.
Op woensdag 13 februari vond bij Aedes in Den Haag de werksessie ‘In Stappen naar CO2 neutraal’ plaats. Met 45 deelnemers was de zaal goed gevuld. Om 13 uur gaf Bart Verhaeghe een introductie en stelde de drie sprekers voor. Ook gaf hij een overzicht van komende bijeenkomsten en excursies waarvoor hier is aan te melden.
Marco Kersing, manager vastgoed van OFW en medeorganisator van deze bijeenkomst, gaf de eerste presentatie over de route die OFW kiest richting energieneutraliteit. Volgens de Trias energetica wordt de isolatiewaarde van de woningen eerst aangepakt. Uit monitoring van het energieverbruik voor en na renovatie is een grote besparing gemeten.
Rob Simons, senior adviseur vastgoed van Woonbedrijf gaf een overzicht van de pilot met verschillende typen warmtepompen die in Eindhoven werd uitgevoerd. In een aantal woningen zorgden de warmtepompen voor een besparing van meer dan 50% op het gasverbruik. Inregeling, type woning, gezinssamenstelling en bewonersgedrag zorgden voor variatie in de mate van besparing. In de volgende fase onderzoekt Woonbedrijf de wensen van de klant om de werkelijke bijdrage van CO2 besparing inzichtelijk te maken.
Marianne Lamberts, projectleider van Bo-Ex gaf als derde spreker uitleg over De Isolatie Uitdaging die Mitros, Portaal en Bo-Ex samen met 16 corporaties heeft uitgezet. Het doel van deze challenge is het vinden van een breed toepasbaar isolatiemateriaal dat milieuvriendelijk, geschikt voor lage temperatuurverwarming (hoge isolatiewaarde) en rond de drie centimeter dik is. Marianne gaf aan dat andere corporaties welkom zijn om zich aan te sluiten bij de Isolatie Uitdaging.
Na de koffiepauze en netwerkmoment begonnen de werksessies. Marco, Rob en Marianne stonden verdeeld over de ruimte met een flipover. In een groep van 15 personen werd er op een interactieve manier gediscussieerd over de pilots die de spreker hadden toegelicht. Deelnemers koppelden terug dat ze het nuttig vonden om ervaringen te delen en input van anderen te krijgen. Uitkomst van de werksessies was ondermeer het nut van tijdig informeren en instrueren van de klant wanneer de woning wordt verduurzaamd. Medewerking en gedrag zijn in sterke mate bepalend voor het slagen van een besparingsmaatregel. Er kwam naar voren dat bepaalde corporaties bepaalde systeemgrenzen ervaren die het scala aan mogelijkheden beperkt. Waarom zou een woningcorporatie bijvoorbeeld geen windmolen mogen bouwen? Ook was er overeenstemming dat de huidige methoden en materialen niet altijd breed toepasbaar zijn en de kosten voor renovatie richting NoM vaak hoog uitvallen. Het uitdagen van partijen om met vernieuwende producten te komen is een goede manier om elkaar verder te helpen.
Om 16 uur werd de werksessie afgesloten en werd er door deelnemers nog levendig doorgepraat over de gedeelde ervaringen. Wil je ook een Groene Huisvesters bijeenkomst of excursie bijwonen? Klik hier voor de agenda.
Op 20
september vindt de kick-off plaats van de Aedes ondersteuning voor corporaties die een plan maken om te komen tot CO2 neutrale wonen. De Woonagenda zet in op CO2 neutraal wonen in 2050. Deze ambitie lijkt ver weg maar is alleen haalbaar wanneer corporaties daar nu mee aan de slag gaan. De werksessie van Groene Huisvesters ‘In stappen naar CO2 neutraal’ vindt plaats bij Aedes tussen 13 en 16.30 uur. Aanmelden voor deze sessie kan hier.
Corporaties zijn geen labeljagers
‘Wij zijn geen labeljagers’, zo formuleerde Johan Bosters van Laurentius de opgave die corporaties hebben om een CO2 neutrale woonvooraad te creëren. Johan leidde een werksessie om vanuit het perspectief van huurders bij te dragen aan duurzaamheidsbeleid van de corporatie. Het gaat bij huurders om betaalbaar wonen, een gezond en comfortabel binnenklimaat. Het vroegtijdig betrekken van huurders en het bieden van groene keuzen helpt om het draagvlak voor energiebesparing te vergroten. Een open houding is van belang en het luisteren waar bewoners last van hebben of welke wensen er leven. Maak ruimte voor deze inbreng want het verbetert je plannen. Bij grotere renovaties hebben Groene Huisvesters positieve ervaring met co-creatie met bewoners. Een gezamenlijk aanpak met ruimte voor maatwerk werkt het beste. Voor het stimuleren van energiezuinig gedrag zien de corporaties een rol weggelegd voor de gemeente en de huurdersorganisatie. Betutteling vanuit de corporatie moet voorkomen worden. Energy battles, bespaarbingo’s speels en gezellig dat slaat het beste aan bij huurders. Ook energie app’s en programma’s van de energieleverancier zoals WoonEnergie dragen bij. Garantie op lagere woonlasten na een huurverhoging voor energiebesparende maatregelen helpt bewoners over de brug. Corporaties hebben vragen over de woonlastenwaarborg: is dit extra werk en is een garantie op gedrag wel te geven? Groene Huisvesters en hun huurders die ervaring opdeden met de woonlastenwaarborg zijn tevreden.
No-regret maatregelen eerst nemen
Perry van Happen van AlleeWonen werkte met een groep aan duurzaamheidsbeleid vanuit het perspectief van de corporatie. Hij presenteerde de samenwerking tussen corporaties en de gemeente Breda rondom het warmtenet. Duurzaamheid moet bijdragen aan betaalbaar wonen. Huurders moeten er beter van worden en de kwaliteit van de woning verbetert. In het strategisch voorraadbeleid worden de lijnen voor de corporatie uitgezet. Voor inzicht in lokale kansen zoals warmtenetten of het vervangen van gasleidingen is samenwerking met de gemeente en de netwerkbedrijven van belang. De meeste corporaties bouwen nu CO2 neutrale nieuwbouw. Deze woningen krijgen geen gasaansluiting meer. De wetgever moet verplichte gasaansluiting afschaffen. Voor de bestaande bouw is de overstap naar elektrisch koken en lage temperatuurverwarming een voorbereiding op toekomstige ontwikkelingen. Vergaande isolatie van de woningschil is stap 1, gefaseerd uitgevoerd per bouwdeel. Soms bij grootschalige renovatie kan woningschil ineens vergaand geïsoleerd worden zodat de warmtevraag geminimaliseerd wordt. Ontwikkelingen in duurzame opwekking en installaties gaan snel. Op dit vlak wordt een kostenreductie verwacht.
De gemeente aan zet
Frans Lemmens van Wonen Breburg ging met zijn groep in op het perspectief vanuit de gemeente. Hij presenteerde de footprint op CO2. De gemeente of regio bepaalt de ambitie om te komen tot een CO2 neutrale woonvooraad. Zij speelt een bepalende rol in de infrastructuur, lokale duurzame opwekking, warmtenetten en de transitie naar all electric. Dertig gemeenten, 12 netwerkbedrijven en Provincies ondertekenden een green deal Aardgasvrije wijken met minister Kamp. In Amsterdam stimuleert de gemeente zonnepanelen ook voor huurders. Ook is hier een bijdrage voor de corporatie bij het nemen van labelstappen. De gemeente kan druk uitoefenen op de landelijke overheid om de verhuurdersheffing in te zetten voor het investeren in energiebesparing. Via het armoedebeleid kan zij energiecoaches opleiden die huurders ondersteunen en energiezuinig gedrag stimuleren. Een woonvisie waarin duurzaamheid een belangrijke plaats verdient, stimuleert partijen om bij te dragen. Corporaties stemmen het duurzaamheidsbeleid daarop af en ook in prestatieafspraken komt dit terug.
Vertrouwen in ketensamenwerking
Chris Faro van TIWOS heeft ervaring met de Nul op de Meter renovatie. TIWOS neemt deel aan de Stroomversnelling huur. Chris presenteerde hoe TIWOS stakeholders betrokken heeft bij het duurzaamheidsbeleid. In de werksessie ging de groep in om samenwerking met ketenpartners om te komen tot optimale oplossingen. Vertrouwen is het sleutelwoord en ervaring opdoen met innovaties. Zeer leerzaam bestempelt Chris de processen om te komen tot goede samenwerking. Corporaties en ook de bouwsector zijn redelijke conservatief en juist daarom is het goed om te innoveren zowel in het proces als het toepassen van producten. Zorg als corporatie dat je een kundig gesprekspartner bent en weet wat je mist of nodig hebt om je doelstellingen te behalen. Maak onderscheid tussen innovatie en going concern. De innovatie kan je apart in de organisatie onderbrengen. Samenwerking met de ketenpartners en andere corporaties is een kans. Op deze manier kan een gezamenlijke uitvraag plaatsvinden.
Woensdag 8 maart werkten 32 corporaties samen bij Aedes aan duurzaamheidsbeleid. Vanuit het perspectief van de corporatie, de huurder, de gemeente en de keten (installatie- en bouwondernemers) gaven de deelnemers aan op welke punten het beleid van de corporatie versterkt kan worden. Op Homemates staan voorbeelden van mogelijke bijdragen van alle vier de partijen. Om te komen tot CO2 neutrale woonvoorraad is samenwerking tussen alle partijen noodzakelijk.
