Meer dan helft van Nederlanders woont in huis met risico op oververhitting

Gerrolt Ooijman, Directeur bestuurder van Wooncorporatie Wonion, in gesprek met EenVandaag over hitte in woningen.

Samenwerken tegen Oververhitting

Bijna tien miljoen Nederlanders wonen in een huis dat in de zomer te warm kan worden, waaronder zo’n 2 miljoen ouderen. Deze groep loopt daardoor extra gezondheidsrisico’s, zo blijkt uit onderzoek van Investico en EenVandaag. Groene Huisvesters ondersteunt en inspireert woningcorporaties in hun strijd tegen oververhitting in woningen.

Hitte in Woningen
Het onderzoek toont aan dat 2 miljoen ouderen in oververhitte woningen wonen, waaronder 200.000 mensen van 85 jaar of ouder. De zogenoemde ‘TOjuli’ hittescore, die sinds 2021 wordt bijgehouden op energielabels, geeft aan dat een score boven 1.2 betekent dat de woning tijdens warme dagen te veel opwarmt. Dit kan ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals moeilijk ademhalen en een verhoogde hartslag, wat nog verergerd kan worden door uitdroging en medicatiegebruik.

Voorbeelden uit de Praktijk: Woningcorporatie Plavei in Didam

Woningcorporaties zijn zich bewust van deze risico’s en nemen al maatregelen. Een inspirerend voorbeeld komt van woningcorporatie Plavei in Didam. Na klachten van bewoners van een ouderencomplex heeft Plavei diverse maatregelen getroffen, zoals het constant meten van de temperatuur en het verwijderen van stenen voor de deur, wat tot 10 graden verschil kan maken.

Robin Sommers, beleidsmedewerker duurzaamheid bij Plavei, deelt: “We hebben het platte dak voor de helft wit gespoten en laten klimop tegen de muur groeien. Dit kan tot 7 à 8 graden schelen.”

Noodzaak van Actie en Ondersteuning

Hoogleraar geriatrie Marcel Olde Rikkert van het Radboud UMC benadrukt de noodzaak van een integraal plan om huizen veiliger te maken tegen oververhitting. Hij wijst op de combinatie van voorlichting en structurele aanpassingen als essentiële stappen.

Hoewel woningcorporaties graag meer zouden doen, ontbreken vaak de middelen. Er is weliswaar geld vrijgemaakt voor isolatie, maar dit kan in de zomer juist tot extra opwarming leiden. Daarom zijn er aanvullende richtlijnen en ondersteuning vanuit het Rijk nodig om effectieve hitte-beperkende maatregelen mogelijk te maken.

Hittegroep
We nodigen woningcorporaties uit om hun ervaringen en oplossingen te delen. Samen kunnen we leren en innoveren om de woonomstandigheden voor kwetsbare bewoners te verbeteren.

Neem deel aan onze komende bijeenkomsten op 17 september en 19 november.

Klik hier voor meer informatie en deelname aan de Hittegroep.

Klimaatrisico in beeld

Hoe krijg je inzicht in het klimaatrisico voor jouw woningbezit? Hoe beïnvloedt inzicht in het klimaatrisico de investeringen in vastgoed? Wat kan een tool daarin betekenen?

Er zijn veel data beschikbaar over het veranderde klimaat, de Klimaateffectatlas met stresstestkaarten, kaarten over hitte, wateroverlast en droogte die ingezet kunnen worden voor het assetmanagement, strategische voorraadbeleid en MJOP’s van corporaties.

Dutch Green Building Councel (DGBC) bundelde alle data in een zogenoemd Framework Climate Adaptive Buildings, een tooling om de klimaatrisico’s van het vastgoed in beeld te brengen. Maar ook een instrument om te benutten in het assetmanagement van corporaties. Meer dan 30 partijen, waaronder adviesbureaus en corporaties, werkten eraan mee.

Jan Kadijk, DGBC gaat in op het Framework Climate Adaptive Buildings en het programma om het Framework bij corporaties te implementeren. Wil je als corporatie (gratis) meedoen aan dit programma, mail groenehuisvesters@gmail.com.
Sander Beukers van Woonwaard laat zien op welke wijze zij deze risico’s in kaart hebben gebracht door het Framework en deelt de ervaring en resultaten vanuit de eigen vastgoedportefeuille.

Neem jouw gemeente mee naar deze sessie en leer van de praktijk!

Circulair vastgoedbeheer

Corporaties zetten zich in om de CO2-uitstoot flink te verlagen om de duurzame transitie in werking te stellen. Circulariteit is daarbij een slimme manier om respectvol en efficiënt met de materialen om te gaan en tegelijk ook de CO2-uitstoot te verlagen. Een corporatie is verantwoordelijk voor het gebruik van veel materialen, die alle een verschillende belasting op het milieu hebben. De Milieu Prestatie Gebouwen (MPG) maakt onder andere inzichtelijk wat de CO2-uitstoot van dat materiaal is over de volledige levenscyclus.

Adviseur Paul Terwisscha deelt hoe een woningcorporatie de ambitie in de praktijk brengt om materialen/ producten toe te passen waar de materiaal gebonden CO2-uitstoot significant lager is. De CO2-voetafdruk is van belang maar uiteindelijk gaat het erom dat de totale kwaliteit goed moet zijn. De bewoners moeten zich gezond, veilig en comfortabel voelen in hun betaalbare woning.

Yuri van Bergen, Bouwhulpgroep gaat in op de afweging van circulaire keuzes.

Arend van de Beek, Lagemaat BV laat zien hoe corporaties in een 3D model inzicht krijgen in hoe circulair sloop- en (ver)bouwplannen uitpakken.

Groene Huisvesters deelt de bouwsteen ‘Circulair vastgoedbeheer’.

Woningcorporaties helpen om de komende jaren versneld concrete stappen te zetten naar circulair (ver)bouwen. Dat is het doel van het Versnellingslab circulair bouwen, het nieuwe, (meerjarige) leer- en ontwikkelprogramma van Groene Huisvesters, Cirkelstad, Alba Concepts, Aedes en Platform31. Wat het lab jou kan bieden en hoe je als corporatie kunt aansluiten, hoor je tijdens deze sessie.

Neem jouw ketenpartners mee naar deze sessie en leer van de praktijk!

Aanpak van Hitte

Isolatie van woningen is hard nodig om huurders te helpen energie te besparen. Corporaties zetten zich in de isolatieopgave te versnellen. Wat is de impact van isolatie op het comfort in de binnenruimte? Vooral met steeds frequentere periodes van aanhoudende hitte lijkt oververhitting onvermijdelijk. Buitenzonwering is één van de belangrijkste maatregelen tegen hitte maar is nog zelden standaard onderdeel van een sociale huurwoning. Ook bij nieuwbouwwoningen ligt oververhitting op de loer. Hoe kunnen we hittestress voorkomen?

Klimaatverbond Nederland presenteert de laatste ontwikkelingen rondom de aanpak van hitterisico’s. Wat is gebeurd met de resultaten van de mini-enquête Hitte waarop 294 woningcorporaties reageerden.

Robin Sommers (Plavei) en Sanne Meelker (Volkshuisvesting) nemen deel aan een pilot Hitte in huurwoningen van de Provincie Gelderland en delen de ervaring die zij opdoen met maatregelen zoals zonwering en ventilatie.

Groene Huisvesters Hittegroep licht de Toolbox Hitte toe met maatregelen als zonwering, ventilatie, groenblauwe oplossingen en renovatie/ energietransitie maar ook wat te doen bij een hittegolf. Zij gaat in op het opname protocol voor hitte en dat aansluit op de vocht en schimmelaanpak. Dit opname protocol helpt corporaties niet alleen om inzicht te krijgen in de klachten en de effectiviteit van de oplossingen maar draagt ook bij aan de samenwerking met externe partijen.

Hogeschool van Amsterdam licht de resultaten toe van het RAAK-project van 2 jaar lang hittemetingen in corporatiewoningen, simulatiestudie en belevingsonderzoeken onder huurders. Groene Huisvesters en HvA werkten samen aan tools die worden gedeeld om hittestress te beperken.

De Hittegroep gaat in 2024 door met haar activiteiten. Wil jij aansluiten bij de Hittegroep van Groene Huisvesters? Stuur een mail naar groenehuisvesters@gmail.com.

Neem jouw gemeente en/of huurdersorganisatie mee naar deze sessie en leer van de praktijk!

Webinar: Hittestress 21 maart

Op 21 maart kun je het gratis webinar ‘Hittestress: hoe voorkom je hete hoofden?’ volgen. Welke maatregelen kan jij als corporatiemedewerker nemen tegen hittestress? Meld je snel aan!

Nederlanders krijgen steeds vaker te kampen met hittestress. Hittegolven komen vaker voor en worden steeds extremer. Daar komt bij dat de armste wijken vaak de warmste wijken zijn door het ontbreken van groen in de wijk. Maar ook in de woningen zien we dat de gezondheid van bewoners op het spel staat door het ontbreken van verkoelende maatregelen. Dit zorgt ervoor dat corporaties steeds vaker hitteklachten ontvangen.

Welke maatregelen kan jij als corporatiemedewerker nemen tegen hittestress? Bij welke woningtype of bewonersgroep is de nood het hoogst? Hoe kom je tot een strategisch hittebeleid? Deze en vele andere vragen worden behandeld tijdens dit webinar.

Tom Thomaes (expert klimaatadaptatie en biodiversiteit bij Groene Huisvesters) licht het handelingsperspectief toe voor corporaties en Froukje de Vries (docent-onderzoeker en projectleider van het RAAK Hitte in de woning project aan de Hogeschool van Amsterdam) deelt de belangrijkste conclusies van het RAAK-project.

Dit webinar vindt plaats op donderdag 21 maart om 13 uur en duurt 1,5 uur. We geven dit webinar vanwege ons maandthema Duurzaam wonen.

Isolatie & Hitte

Isolatie van woningen is hard nodig om huurders te helpen energie te besparen. Corporaties zetten zich in de isolatieopgave te versnellen. Maar wat is eigenlijk de impact van isolatie op het comfort in de binnenruimte? Vooral met steeds frequentere periodes van aanhoudende hitte lijkt oververhitting onvermijdelijk. Buitenzonwering is één van de belangrijkste maatregelen tegen hitte maar is nog zelden standaard onderdeel van een sociale huurwoning. Ventilatie om de woning af te koelen, helpt, als het buiten koeler is dan binnen. Kortom hoe kunnen we hittestress voorkomen? En welke rol kunnen wij hierin spelen als corporatie? Daar gaan we op in tijdens dit online event.

Deze sessie bestaat uit de volgende onderdelen:

1. Klimaatverbond Nederland presenteert resultaten van de mini-enquête onder alle woningcorporaties naar isolatie en hitte en de vervolgstappen. Wij nodigen jou van harte uit om de enquête in te vullen door te klikken op deze link.

2. Groene Huisvesters Hitte Groep licht de Toolbox Hitte toe met maatregelen als zonwering, ventilatie, groenblauwe oplossingen en renovatie/ energietransitie maar ook wat te doen bij een hittegolf.

3. Talis en Wonion nemen deel aan een pilot van de Provincie Gelderland en delen de ervaring die zij opdoen met maatregelen zoals zonwering en ventilatie.

Conferentie: COOL WONEN

Het webinar vindt plaats tijdens de Conferentie ‘Hittestress in en rondom woningen’ waar vanuit verschillende perspectieven hittestress wordt belicht in een gevarieerd programma dat duurt van 9:30 tot 13:30 uur.

Je kunt het webinar vanaf de fysieke locatie bij de conferentie bijwonen. Het is maar net wat je wilt en wat in je agenda past. Maar je kunt het webinar dus ook alleen online volgen.

De conferentie locatie is de Hogeschool Arnhem/Nijmegen aan de Ruitenberglaan 31 Arnhem en de organisatie is in handen van de Manifestregio Vallei & Veluwe (samenwerking van 3 werkregio’s klimaatadaptatie) en in samenwerking met de Hogeschool Arnhem/Nijmegen en de Groene Huisvesters.

Aanmelden conferentie

Geef je hier vooraf op voor deze conferentie door je aan te melden via deze link. Je ontvangt in de week voorafgaand aan de conferentie informatie over het gehele programma op locatie.

Meedoen met de Hittegroep?

De Hittegroep gaat in 2023 door met haar activiteiten. Wil jij aansluiten bij de 30 corporaties die al actief zijn in de Hittegroep? Vul het info formulier rechts in.

De armste wijken zijn de warmste wijken

De vanzelfsprekendheid van klimaatadaptatie

Dossier klimaatadaptatie
Tekst: Madeleen Helmer

Gevolgen van het veranderende klimaat zijn niet meer te voorkomen en zullen de komende decennia nog toenemen. Daarom zijn landen naast grote maatregelen om de CO2 uitstoot te beperken in de energietransitie, nu ook begonnen met aanpassingen aan klimaatverandering: klimaatadaptatie. Veel oplossingen in de woonomgeving liggen erg voor de hand. En bieden niet eens een onaantrekkelijk perspectief.

Het werkt vervreemdend als de waarschuwingen die klimaatwetenschappers al dertig jaar de wereld insturen nieuwsberichten worden: de ongekende neerslag in korte tijd in Zuid Limburg, de Belgische Ardennen en de Duitse Eifel; de hittegolven in Canada en Amerika waar het laatste hitterecord met maar liefst 5 graden is gebroken; de bosbranden in Siberië; de droogte in Madagascar die ruim een miljoen mensen de hongersnood injaagt. En op zoveel meer plaatsen die bij ons het nieuws niet halen, werkt het veranderende weer ontwrichtend.

Klimaatadaptatie begint met kennis over de plaatsen en situaties waar het veranderende klimaat gevolgen kan hebben. De Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS) die Nederland sinds 2016 heeft, heeft meer dan 100 risico’s geïdentificeerd. Alle gemeenten hebben inmiddels stresstesten gedaan waarmee ze de risico’s binnen hun gemeentelijke grenzen in beeld proberen te krijgen. Daarna zijn risicodialogen met maatschappelijke organisaties, burgers en bedrijven begonnen om te komen tot maatregelen en afspraken om die risico’s te beperken. Steeds meer gemeenten zoeken het klimaatgesprek met woningcorporaties.

De agenda van de woningcorporaties is overvol. Met beperkte financiële middelen staan ze aan de lat om veel nieuwe woningen te bouwen, bij te dragen aan de energietransitie en een deel van het woonbestand te verhuren aan de meest kwetsbaren in onze samenleving, met alle zorg die daarbij komt. Klimaatadaptatie komt daar dan nog bij.

Woningcorporaties staan als sector nog aan het begin om de gevolgen van klimaatverandering voor de sector te begrijpen. Er is landelijk nog geen beleid.

De Groene Huisvesters, een samenwerking tussen corporaties, het ministerie van BZK, VNG, de Woonbond en Aedes om de verduurzaming van de bestaande woningvoorraad te versnellen, zet zich in om hier verandering in te brengen. Uit een hitte enquête die de Groene Huisvesters in 2020 organiseerde, gaven negen op de tien woningcorporaties aan te weinig kennis te hebben. Wel zijn sinds 1 juli 2021 nieuwe eisen gesteld aan nieuwbouw, die klimaatgevolgen, zoals hitte, meenemen. Maar de meeste woningen staan er al.

Doorzonwoningen
Nederlanders houden van de zon. Dat is goed terug te zien in de naoorlogse woningbouw. We noemen die niet voor niets doorzonwoningen. Bij veel recent gebouwde woningen gaat het raam zelfs tot aan de vloer. Als de zon gaat branden, warmen de woningen op en kunnen daardoor probleem ontstaan. Steeds vaker ontvangen woningcorporaties dan klachten van bewoners. Opvallend genoeg ook van bewoners van nieuwe, goed geïsoleerde woningen. De isolatie houdt de hitte mogelijk wat langer buiten, maar op een gegeven moment slaat het om en komt de hitte de woning niet meer uit.

Er zijn verschillende hitteadaptatie mogelijkheden om de steeds vaker voorkomende hitte op te vangen. Zoals ventileren en buitenzonwering. In de eerder genoemde enquête gaf slechts zeven procent van de woningcorporaties aan zonwering te hebben aangebracht op hun vastgoed. Het is uiteraard een kostenpost, maar kan wel enkele graden opwarming in de woning schelen.

Last maar wel least is de aanschaf van een airco. Steeds meer mensen grijpen naar dit apparaat. De afgelopen twee zomers waren ze niet aan te slepen. Het is zeer effectief voor koelte, maar heeft een hoog energiegebruik en de koelmiddelen zijn meestal agressieve broeikasgassen. Als hulpmiddel voor mensen die extra kwetsbaar zijn voor hitte en geen andere koelingsmogelijkheden hebben, is de airco uiteraard wel een nuttige oplossing.

Een maatregel van een heel andere aard is de groene gevel: de wingerd, blauwe regen, druiven of andere gevelplanten kunnen bij hitte zorgen voor vijf tot zeven graden lagere temperaturen in de woning, zo blijkt uit onderzoek. Dit is een onderbelichte adaptatiemogelijkheid. Je ziet het nog betrekkelijk weinig.

Koelvesten
Als hitte in de woning niet te voorkomen is, is het adaptatiegedrag van de bewoners van groot belang. Een ventilator met een fles met bevroren water dicht bij de plaats waar de bewoner zit of werkt, scheelt enorm in de gevoelstemperatuur. Uiteindelijk gaat het erom dat bewoners niet ziek worden van de hitte. Het nationaal hitteplan geeft duidelijke adviezen: drink voldoende, draag lichte kleding en probeer je lichaam zo koel mogelijk te houden. Vooral de voeten en handen regelmatig koel houden of een handdoek met een icepack in de nek leggen. Koelvesten waren tot voor kort vooral in beeld bij topsporters, maar worden door steeds meer mensen aangeschaft.

En als het binnen echt niet uit te houden is, kun je dan buiten de woning een koele plek vinden? Uit een recent Hitte Belevingsonderzoek van adviesbureau TAUW en andere partijen onder woningcorporaties en gemeenten blijkt dat driekwart van de bewoners in de zomer van 2020 last had van hitte in de woning. Is er dan buiten verkoeling te vinden? Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zou iedereen maximaal 300 meter van een aangename, koele, groene plek moeten wonen. Niet alleen vanwege de hitte, maar omdat het altijd gezond is om dagelijks een tijdje in een groene omgeving te verblijven. Die richtlijn nemen steeds meer gemeenten over. Maar wat blijkt: de armste wijken zijn meestal ook de warmste wijken. Er is te weinig groen of van lage kwaliteit. Een grasveldje met een paar kleine boompjes en wat struiken: ‘schaamgroen’ wordt het al genoemd.

Tegels eruit, groen erin
Niet alleen vanwege de hitte is de buitenruimte van belang. Bij elke hoosbui benadrukt de Deltacommissaris, die leiding geeft aan de uitvoering van het nationaal Deltaprogramma, opnieuw de gevolgen van de verstening: het water kan niet weg met overstromingen tot gevolg. En elke druppel die niet in het riool terecht komt maar rechtstreeks de bodem in gaat, helpt ook tegen de droogte. Kortom tegels eruit, groen erin.

Steeds meer gemeenten en buurtinitiatieven pakken dit op. Buurttuinen, pluktuinen, geveltuinen, stadslandbouw, Tiny forests (kleine bossen), het groeit en bloeit welig. En niet alleen om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Maar ook omdat het gezond is om buiten te bewegen, goed is voor vogels en bijen, gezelliger is dan eenzaam thuis te zitten. Het weer wordt extremer, het wordt heter, natter en droger. Maar veel oplossingen liggen ook erg voor de hand. Een groenere en gezonde leefomgeving waarin mensen bij een crisis zoals hitte of een hoosbui naar elkaar omkijken. Dat is geen onaantrekkelijk perspectief.

Madeleen Helmer is projectleider hitteadaptatie bij het Klimaatverbond Nederland (klimaatverbond.nl)

Artikel Tom de Hoog: ‘Temperatuur loopt op bij de Hittegroep’

De temperatuur loopt op bij de Hittegroep

Vaak gaat het bij woningen nog over isoleren en verwarmen. En hoe daarbij op energielasten kan worden bespaard met bijvoorbeeld zonnepanelen of een warmtepomp. De Hittegroep van de Groene Huisvesters heeft echter een andere focus. De opwarming van de aarde geeft woningcorporaties nu al veel kopzorgen en dat maakt het bundelen van kennis nodig om de juiste maatregelen te kunnen nemen. We spreken met vier aanjagers die het hoofd koel proberen te houden.

Tekst: Tom de Hoog | illustratie: de Hittegroep/foto’s stock

“We zien het aantal klachten over te warme woningen in de zomer toenemen”, erkent Hittegroep lid Anke Struijs, adviseur duurzaamheid bij woningcorporatie Alwel. Dat beeld is overigens landelijk, want er zijn de laatste jaren steeds meer geschillen met hitte als twistappel tussen bewoners en corporaties. Dat komt voort, aldus Hittegroep lid Madeleen Helmer, projectmanager hitte-adaptatie bij het Klimaatverbond Nederland, uit de ruling dat volgens een ISO-norm uit 2008 woningen niet meer dan 300 uur per jaar warmer mogen zijn dan 26,5 graad. De hitteproblematiek in woningen was dan ook de reden voor de start van de Hittegroep als onderdeel van de Groene Huisvesters. Deze problematiek gaat overigens veel verder dan een incidentele hittegolf. Het probleem zit niet alleen in de woningen (gebouw), maar ook spelen de omgeving (gebied) en het bewonersgedrag (gebruiker) een grote rol.

Klimaatverandering is een werkelijkheid
Helmer gaat dieper in op de achtergronden en noodzaak van de oprichting van de Hittegroep. “Bij klimaatverandering spelen mitigatie, ofwel het terugdringen van het gebruik van broeikasgassen, en adaptatie. Nederland zette wat adaptatie betreft altijd sterk in op water-gerelateerde risico’s, zoals met het Deltaprogramma. Hitte was landelijk nog niet zo in beeld als risico. Het werd ook wat ‘klein’ gehouden, ook al is er sinds 2007 een Nationaal Hitteplan. In de nationale adaptatiestrategie uit 2016 werd hitte wel verwerkt, mede op basis van een PBL-rapport uit 2015 waarin werd gemeld dat hitte nu al het gevaarlijkste klimaatrisico is en tot veel slachtoffers leidt. Bij elke hitteperiode zie je namelijk oversterfte bij kwetsbare mensen. Zo betreft bijvoorbeeld tachtig procent van de hittesterfte 80-plussers (bron CBS). Het Nationaal Hitteplan gaat in op de zorg voor oudere en kwetsbare mensen. Het gaat dan om voldoende drinken, zorgen voor verkoeling en de woning koel houden. Bij het Klimaatverbond vonden we al vanaf 2014 dat we dichter bij deze doelgroep moeten komen. Daaruit is het idee van lokale hitteplannen voortgekomen en daar zijn inmiddels steeds meer gemeenten mee aan het werk gegaan. Parallel aan deze ontwikkeling was er de groep mensen die keek naar het urban-heat-island-effect, waarbij de buitenruimte in grote steden vier tot zeven graden warmer is dan in buitengebieden. Daar wilden ze meer over weten en ook over de maatregelen die je zou kunnen nemen. Dit resulteerde in het Praktijkonderzoek Hitte Richtlijnen door de Hogeschool van Amsterdam dat in 2020 verscheen. Uit een onderzoek van de GGD in Oost-Gelderland onder zevenduizend inwoners kwam ‘hitte’ ook heel duidelijk als een probleem naar voren, zeker als het kwetsbare mensen betreft.

‘Een enquête gaf aan dat negen van de tien corporaties niet goed raad wisten met het hittevraagstuk’

Dus voor de hitte-adaptatie-aanpak kregen we zo de drieslag gebied, gebouw en gebruiker scherper in beeld. Ook bij de Groene Huisvesters kreeg klimaatadaptie, naast het verduurzamen van woningen, steeds meer aandacht. We vonden elkaar binnen het platform Samen Klimaat Bestendig, dat vier jaar geleden is opgericht om gemeenten te ondersteunen bij beleid rondom klimaatadaptie, en dan vooral gericht op water-gerelateerde zaken. Een hitte-excursie in Nijmegen samen met Talis werd vervolgens de aanleiding om een enquête onder zeventig woningcorporaties te houden. Daaruit bleek dat negen van de tien corporaties niet goed wisten wat ze met het hittevraagstuk aan moeten. Met die uitkomst, en met de uitkomst van een vergelijkbaar onderzoek via de Vereniging van Gemeenten, namen we contact op met het ministerie van Binnenlandse Zaken. Ook zij onderschreven de noodzaak om deze thematiek verder gemeenschappelijk te gaan verkennen. Dat resulteerde in 2020 in de Hittegroep. Ons doel is meer te leren over hitte in woningen en welke concrete maatregelen mogelijk zijn. We zijn ook betrokken bij de stimulering van onderzoek om een betere onderbouwing te vinden van wat de goede maatregelen zijn. Dat leidde vorig jaar tot het NKWK-onderzoek Klimaatbestendige stad naar hitte in bestaande woningen en een handreiking voor woningcorporaties.”

Opgave voor corporaties

Struijs ziet inderdaad een stevige opgave voor de woningcorporaties als het om hitteadaptatie gaat. “Wij renoveren en verduurzamen nu zo’n vijfhonderd woningen per jaar. Dat is niet genoeg om op die stip op de horizon in 2050 uit te komen, wanneer we energieneutraal moeten zijn. Dat tempo moet omhoog en daarin zit vooral de uitdaging.

‘Beperkt vertrouwen in de overheid is soms een extra hindernis bij vergroenen en verduurzamen’

Wij geven wel allerlei eisen en normen mee aan de beperking van de warmtevraag en het van het gas af gaan, maar nog helemaal geen eisen als het gaat om het voorkomen of beperken van hitte in een woning. We zien echter wel dat juist hitte steeds meer klachten geeft.” Hittegroep-lid Tom Geboers, consulent bij Alwel en actief betrokken bij het verduurzamen en vergroenen van het Liniekwartier in Breda, ziet dat er nog heel veel valt te winnen. “Bij een recent verduurzamingsproject van 134 woningen ging het vooral over het omlaag krijgen van de warmtevraag. Wat de zomer met hete dagen betekent, kwam daarbij niet of nauwelijks ter sprake. Mijn ervaring is dat bewoners daar nog niet zo over nadenken. Dat doen ze wel als het gaat om wat voor keuken en badkamer erin komt. Terwijl de vraagstukken rondom hitte steeds meer gaan spelen.

In dezelfde wijk, die eerder aan een warmtenet is aansloten, doe ik nu een vergroeningsproject. Het gaat dan om tuinen en openbaar gebied en daar merkte ik in de gesprekken met bewoners dat die soms heel andere prioriteiten hebben. Zo is er een idee om op een plein in de wijk een parkje aan te leggen. Daarvoor vragen we input van de bewoners. Ik kreeg opmerkingen terug als. ‘Oh, maar dan kan ik straks mijn auto niet meer parkeren. Toedeledoki, daar heb ik geen zin in.’ Het beperkte vertrouwen in de overheid is soms dus een extra hindernis in de totstandkoming van dit project. De gemeente wil graag een groener en klimaatbestendiger plein of wijk, maar voor best wat bewoners mag dat niet ten koste gaan van parkeerplaatsen. Anderzijds zie je ook dat er bewoners zijn die vergroening wel hoog in het vaandel hebben staan. De belangen liggen dus soms anders. Daar moet je samen uitkomen en dat kan door er met elkaar over te praten. Dat is tevens een goede manier om bij bewoners ook bewustwording te creëren over het belang van groen en klimaatadaptatie.”

In gesprek blijven

Dat corporaties in gesprek moeten blijven om stappen te kunnen zetten, onderschrijft Struijs: “Bij een klacht over hitte is het vaak lastig dat het gaat om een combinatie van de woning en het gedrag van de bewoner. Wij geven de bewoner dan tips over het gebruiken van de woning om te voorkomen dat het te warm wordt. Aan ons is het dan om de woning goed uit te rusten, zodat deze niet te snel opwarmt en er goed geventileerd kan worden. Denk aan zonwering of het verbeteren van ventilatie bij bestaande bouw. Het laatste wat je wilt, is dat bewoners massaal airco’s gaan toepassen. Vanwege het energieverbruik en de koelmiddelen die erin zitten, is de klimaatimpact van een airco groot. Bovendien warmt de omgeving door het gebruik van airco’s juist verder op. Dit staat ook in de ladder van koeling [zie kader rechts; red.], die we dit voorjaar in een van de laatste sessies van de Hittegroep bespraken. Kijk dan liever naar aanpassingen in de omgeving van de woning die koelte moeten geven, zoals tuinen en groene plekken. Dat proberen we samen met de bewoners te realiseren. Bij het ontwerp van nieuwe woningen kijken we goed naar wat de oriëntatie is op de zon, waar in de gevel de ramen komen en hoe groot die mogen zijn. De grootste opgave zit echter bij de bestaande bouw. Dat is maatwerk en dat is een beetje de zoektocht waarin wij zitten en vele corporaties met ons. Dit was ook de reden voor Alwel om deel te nemen aan de Hittegroep.”

Struijs noemt de energietransitie als voorbeeld waarvoor een landelijk beleid zich ontwikkelt met 2050 als belangrijk jaartal. Voor klimaatadaptatie zoekt men in de corporatiesector ook naar normen of doelstellingen, maar wil men liever niet dat het met allerlei generieke maatregelen helemaal wordt dichtgetimmerd. “Wij zien dat elk bestaand gebouw om een specifieke oplossing vraagt. Bij algemeen toe te passen normen zou dat kunnen leiden tot keuzes die je liever niet hebt. Bijvoorbeeld iets niet doen, omdat de stapeling van eisen een onmogelijke opdracht aan ons als corporatie oplevert”, aldus Struijs.

Kennis vergaren en samenbrengen

Aan de Hittegroep nemen inmiddels een twintigtal corporaties deel. Ieder lid neemt ook deel in een van de vier subgroepen met de thema’s zonwering, ventilatie, groen/blauw oplossingen en renovatie & energie. Tom Thomaes is zelfstandig adviseur klimaatadaptatie en duurzaamheid en ook actief binnen de Hittegroep. “Ik ben de community manager om de storm van informatie te ordenen en in de toolbox te zetten die we ontwikkelen. We hosten online sessies met de leden en soms is er een gastspreker die veel weet over bijvoorbeeld groenblauwe oplossingen. Ik zorg er dan voor dat wat in de subgroepen wordt uitgediept, voor plenaire bespreking en meningsvorming naar de centrale focusgroep gaat. De toolbox [zie onder; red.] die we ontwikkelen voor corporaties is dus een levend document, waarin we thema’s in verband met hitte hebben benoemd en waaraan we continu nieuwe informatie toevoegen voor corporaties.”

‘Stapeling van eisen kan een onmogelijke opdracht opleveren voor woningcorporaties’

Verantwoordelijkheid bij wie?

De thema’s van de Hittegroep laten zien dat hitte een probleem is dat een integrale aanpak nodig heeft. Helmer: “Het onderwerp ‘hitte’ is interessant en ook lastig, omdat al die bestaande woningen nooit gebouwd zijn met klimaatverandering en extreme hitte als gegeven. Dus is de verantwoordelijkheid van de woningcorporaties in die zin beperkt, omdat het klimaatprobleem iets is dat we samen hebben veroorzaakt. Door de gesprekken binnen de Hittegroep en met de corporaties krijgen we steeds scherper in beeld wat een corporatie op zich kan nemen, maar ook waar de grens ligt. Als oplossing alleen naar vastgoed kijken, is niet voldoende. Het gaat ook niet alleen om de techniek in een woning. Het gedrag van mensen moet ook deel uitmaken van de oplossing. En ja, we hebben inmiddels als Hittegroep heel wat meters gemaakt. Nu wordt het ingewikkelder en komen de beleidsvragen.”

De ladder voor koeling:

Houd rekening met de omgeving van gebouwen: water en groen geven verkoeling. Ook de schaduwwerking van bomen is van groot belang.
Voorkom intreding van hitte. Dit betreft zowel bouwtechnische als installatietechnische voorzieningen. Te denken valt aan rekening houden met de oriëntatie van (spui) ventilatiemogelijkheden, de grootte en plaats van gevelopeningen (ramen, deuren) en mogelijke zonwerende voorzieningen (zoals zonwering, overstekken etc.).
Verdrijven van warmte. Te denken valt aan het aanbrengen van voorzieningen die warmte kunnen afvoeren, zoals (nacht)ventilatie.
Efficiënte koelvoorzieningen. Indien alsnog koelinstallaties nodig zijn, is het zaak dat deze energetisch efficiënt zijn en geen koelmiddelen bevatten die schadelijk zijn voor het klimaat.