Nationale Conferentie Circulaire Economie 7 februari

Pamflet ‘Corporaties & Circulariteit’

Karo van Dongen (bestuurder Alwel en voorzitter Groene Huisvesters) en Paul Terwisscha (directeur-bestuurder van Volksbelang Helmond en lid van de peergroup circulariteit van de Groene Huisvesters) overhandigden het pamflet ‘Corporaties & Circulariteit’ aan Vincent Gruis (voorzitter van het Transitieteam Circulaire Bouweconomie) Op 7 februari tussen 11-12 uur tijdens de sessie ‘Circulaire woningbouw: noodzaak en kans’. Irma Thijssen van RVO leidde de sessie waarin de Groene Huisvesters ingingen op de initiatieven en ontwikkelingen bij corporaties op het terrein van circulariteit. 

Je kunt het maar een keer doen. Doe het dan goed!’
Woningcorporaties bezitten 2,3 miljoen woningen en staan aan de start van een enorme renovatie opgave en na-isolatie aanpak. Hiernaast loopt een groot nieuwbouwprogramma. Met circulaire verduurzaming en circulaire nieuwbouw kunnen de woningcorporaties bijdragen aan een circulaire economie en aan de klimaatdoelstellingen. ‘Je kunt het maar een keer doen. Doe het dan goed!’ Dat is het motto van de Groene Huisvesters en het Transitieteam Circulaire Bouweconomie.

Circulair bouwen neemt een vlucht. Ook Aedes, Neprom en IVBN zetten zich met het Lente Akkoord 2.0 in voor circulaire woningbouw. Houtbouw nam in 2021 al een enorme vlucht. Zie FSC Nederland met het HOME programma houtbouw, de Green Deal Houtbouw van de MRA, en de Citydeal Biobased bouwen. Ook grote bouwers kiezen voor circulair. Wat betekent dat voor jou?

In deze sessie krijg je een overzicht van deze ontwikkelingen, de uitdagingen en kansen. Er is ruimte voor gesprek met Transitieteam Circulaire Bouweconomie en De Groene Huisvesters.

Week van de Circulaire Economie Februari 2022

De Nationale Conferentie Circulaire Economie 2022 staat in het teken van ‘Allemaal Circulair!’ Een transitie naar een circulaire bouweconomie is een zoektocht, waarin we toewerken naar nieuwe manieren van ontwerpen, nieuwe strategieën en nieuwe businessmodellen. Met de focus op vastgoed transformeren in plaats van nieuw bouwen. Slimmer ontwerpen, remontabel bouwen, minder materiaal gebruiken, en andere materialen gebruiken, met een lage milieu-impact.

Meer over de Roadshow

Pamflet Circulaire corporaties

Warmtenet Den Haag

Haag Wonen deelt ervaringen met het aardwarmteproject in Den Haag. Anke de Jongh gaat in op de geleerde lessen van het project waarin Haag Wonen als één van de partners participeerde. Ingeborg Boon biedt een blik op de toekomst en toont hoe de ervaring uit het verleden doorwerkt in de toekomst. Rob van den Broeke, directeur-bestuurder Rijswijk Wonen neemt ons mee in de ontwikkeling van de Warmtelinq Zuid-Holland. De leerlessen klinken door in de afspraken rondom warmtenetten rond Den Haag waarbij hij, vanuit de adviescommissie Duurzaamheid Sociale Verhuurders Haaglanden is betrokken.

 

Deze belangrijke lessen rollen we graag uit over Nederland, zodat iedereen die werkt aan een warmtenet hiermee zijn voordeel mee kan doen. Deze sessie is ook interessant voor directeur-bestuurders. Neem jouw eigen partners mee naar deze sessie en leer van de praktijk.

Hoge Houtbouw

Houtbouw is ook mogelijk voor hoogbouw. Een aantal corporaties deelt ervaring met het proces om te komen tot hoge hoogbouw van ontwerp, concept tot uitvoering. Armand Cieters, woonstichting ‘thuis en Hans van Houtum, NBArchitecten gaan in gesprek over het door ‘thuis ontwikkelde hoge hoogbouwproject. Het gaat om 56 circulaire sociale huurwoningen in Ambachtslaan-Sterrenlaan te Veldhoven. Robbert Groeneveld, Woonstad Rotterdam presenteert de ontwikkeling van Valckensteyn.

Er zijn steeds meer houtbouwconcepten. In het Inspiratieboek Houtbouw staan mooie houtbouw projecten die door corporaties zijn gebouwd. Maarten Georgius, Aedes gaat in op de het Lente-akkoord 2.0 Circulair Industrieel Bouwen en de ontwikkelingen rondom houtbouw. Mark Kemna en Michelle Stede, FsC, werven voor een gratis 2-daagse cursus bouwen met hout voor woningcorporaties. 

Thomas Wellink en Joep van de Weijer, werkzaam bij RVO, delen vanuit de Buyer Group Circulaire nieuwbouwwoning hoe corporaties circulaire ambities kunnen realiseren in de uitvraag.

Prestatieafspraken Klimaatadaptatie

De Rotterdamse corporaties en gemeente Rotterdam maakten afspraken onder de titel Samen bereiden we Rotterdam voor op een extremer klimaat. Stefan Laro, Woonbron en Rosemarie van Ham, gemeente Rotterdam gingen in gesprek over het maken en uitvoeren van deze Intentieovereenkomst. De overeenkomst gaat in op de ambitie om zich aan te passen aan het veranderend klimaat. Ook een rolverdeling en samenwerkingsafspraken zijn gemaakt. Waarom vinden zij het maken van afspraken van belang, wat levert het op en welke tips en tricks geven zij mee aan andere corporaties.

De Provincie Zuid-Holland en Samen Klimaatbestendig maakten het boekje Prestatieafspraken en klimaatadaptatie in Zuid-Holland. Andre Rodenburg ging in op inspirerende voorbeelden. 

Yvon Lustenhouwer, Deloitte presenteerde de businesscase klimaatadaptatie voor corporaties op basis van het rapport ”Verkenning financiële instrumenten klimaatadaptieve renovatie bij woningcorporaties “. 

Samenwerking tussen corporaties, gemeente, huurdersorganisatie en partners als een waterschap zijn nodig om goede afspraken te maken. 

Zie hieronder de links naar de tijdens de sessie besproken onderwerpen:

De intentieverklaring van  gemeente Rotterdam en woningcorporaties Havensteder, Woonbron, Woonstad Rotterdam en Vestia

De Rapportage-klimaatadaptatie-woningcorporaties-en-prestatieafspraken-Zuid-Holland

De link naar het rapport ‘Financiële instrumenten Klimaatadaptief bouwen’ van Deloitte

De link naar het rapport ‘klimaatadaptieve renocatie voor woningbouwcorporaties’ van Deloitte

 

Samenwerken met bewoners aan Circulariteit

De Alliantie doet ervaring op met sociale duurzaamheid onder het motto Als het goed gaat met de mensen gaat het goed met de wijk!  De dagbesteding van cliënten van Philadelphia is in de plint van appartementengebouwen ondergebracht. Het versterkt de onderlinge band tussen bewoners en biedt werk aan mensen met een beperking.

De plint van de drie nieuwe gebouwen in Amsterdam Buiksloterham bieden ruimte aan een wasbar voor het wassen en repareren van kleding, een buurtschuur voor reparatie van fietsen en technische klussen en een ruimte de tabula rasa die zelf door bewoners te programmeren is. Bewoners uit de omgeving kunnen gebruikmaken van de diensten van Philadelphia.

Een goed ontwerp dwingt respect af. Ruimtes zijn volledig ingericht met producten uit afval. De Ontwerpers van de Soldaat van Oranje kiezen voor schoonheid van doorleefde materialen.

Philadelphia neemt beheertaken van de Alliantie over in ruil voor huurcompensatie. Philadelphia investeert in roerende en de Alliantie in onroerende zaken. De cliënten  van Philadelphia wonen en werken in de eigen omgeving terwijl zij daarvoor met een dieselbusje naar de dagbesteding werden vervoerd naar de periferie van de stad.

Jurgen Klaassen, de Alliantie deelde deze mooie voorbeelden van sociale duurzaamheid in Amsterdam. Celine Janssen vulde het verhaal aan met de resultaten van haar onderzoek naar sociale duurzaamheid bij de TU Delft.

HR Tapinstallaties zonder aardgas

Vidomes, GroenWest en Vestia werken samen aan oplossingen voor installaties voor warm tapwater die voor huurders aantrekkelijker zijn dan een HR-combiketel, grotere elektrische boiler of collectieve warm tapwater op gas. De HR-tapwater installatie zonder aardgas levert CO2-reductie, lagere woonlasten en het comfort van een HR combi-ketel. Vidomes, GroenWest en Vestia realiseerden met Meed en TNO een aantal pilots om verschillende oplossingen uit te testen. TNO draagt bij aan de doorontwikkeling van het product en aan het meten van de prestaties. De resultaten worden medio 2021 gepubliceerd.

Vidomes installeerde het systeem in een appartementengebouw in Delft als vervanger van een 60 liter boiler. Hier zijn een complete douche-units geplaatst met geïntegreerde 10 liter boiler. De bewoner kan comfortabel douchen, hoeft de badkamer nauwelijks te verwarmen en de badkamer wordt veel minder vochtig. Bart de Boer, Vidomes deelt de ervaring.

Groenwest past de installaties toe in een nieuwbouwproject in combinatie met infrarood panelen voor de verwarming. Egbert Kunst, Groenwest lichtte dit toe.

Hoge Houtbouw

Houtbouw is ook mogelijk voor hoogbouw. Een aantal corporaties deelt ervaring met het proces om te komen tot hoge hoogbouw van ontwerp, concept tot uitvoering. Armand Cieters, woonstichting ‘thuis en Hans van Houtum, NBArchitecten gaan in gesprek over het door ‘thuis ontwikkelde hoge houtbouwproject. Het gaat om 56 circulaire sociale huurwoningen in Ambachtslaan-Sterrenlaan te Veldhoven. Robbert Groeneveld, Woonstad Rotterdam presenteert de ontwikkeling van Valckensteyn.

 

Er zijn steeds meer houtbouwconcepten. In het Inspiratieboek Houtbouw staan mooie houtbouw projecten die door corporaties zijn gebouwd. Maarten Georgius, Aedes gaat in op de het Lente-akkoord 2.0 Circulair Industrieel Bouwen en de ontwikkelingen rondom houtbouw. Mark Kemna en Michelle Stede, FsC, werven voor een gratis 2-daagse cursus bouwen met hout voor woningcorporaties. 

 

Thomas Wellink en Joep van de Weijer, werkzaam bij RVO, delen vanuit de Buyer Group Circulaire nieuwbouwwoning hoe corporaties circulaire ambities kunnen realiseren in de uitvraag.

 

Gratis dankzij een bijdrage van Aedes, Groene Huisvesters en het Ministerie van BZK.

Klik hier om je aan te melden

Excursie Hittestress naar Nijmegen geslaagd!

Op 8 juli organiseerde Groene Huisvesters de excursie Corporaties en klimaatadaptatie: Hittestress naar Nijmegen. In de ochtend nam een groep deel aan een digitaal spreekuur waarin Madeleen Helmer (Klimaatverbond Nederland en Samen Klimaatbestendig) een eerste protocol Hittestress voor corporaties deelde. Hierin staat hoe zij kunnen omgaan met hittestress. De deelnemers vanuit alle delen van het land gaven aan dat zij steeds vaker klachten krijgen van bewoners tijdens een hittegolf. Madeleen presenteerde de eerste enquete resultaten van 158 corporaties die een tiental vragen over hitte hebben beantwoord. De enquete is uitgezet door Aedes onder de deelnemers van de reeks van zes excursies ‘Corporaties en klimaatadaptatie’ die Groene Huisvesters dit jaar organiseert. Zo’n 170 corporatie experts vulden de enquete in en resultaten bevestigen het beeld dat deelnemers in het spreekuur deelden. Bij de helft van de huurders is hitte een thema en 60% van de corporaties heeft klachten van huurders ontvangen. De corporatie geeft doorgaans advies aan de huurder over wat de huurder zelf kan doen zoals water drinken en zonwering aanschaffen. De klachten leiden nog niet tot een structurele hitteaanpak door de woningcorporatie. Meer dan 30 respondenten gaven voorstellen voor het vervolg. Er is grote behoefte aan meer kennis. Ook in het spreekuur blijkt dat corporaties graag informatie willen delen. Zo stelt WBO Wonen een flyer op voor bewoners ‘wat te doen bij hitte’. Brabant Wonen bracht dit filmpje in dat zij bewoners sturen die klachten hebben.

De Bouwsteen Corporaties en Klimaatadaptie: Hittestress vind je hier.

In de middag kwam een groepje van bijna dertig deelnemers bijeen voor de excursie in Nijmegen. Ingrid Links (GGD Gelderland-Zuid) ging in op hitte en gezondheid. Wat is hittestress en wie zijn kwetsbaar voor de gezondheidseffecten van hitte? Door de samenwerking met woningcorporaties kan de GGD meer mensen bereiken met de boodschap hoe bewoners kunnen handelen bij een hittegolf. Ook de corporaties hebben voordeel bij samenwerken. De GGD heeft kennis over de gezondheidseffecten en kan ook meedenken over hoe het opwarmen van woningen kan worden voorkomen. Ilse Kemper (stagiaire van GGD Gelderland-Zuid) ging in op de resultaten van haar onderzoek Hittepreventie en gezonde verduurzaming van vijf senioren woonzorg gebouwen van Talis. Zij interviewde alle belanghebbenden van vijf senioren woonzorg gebouwen van Talis en zette de maatregelen op een rij. Ilse: ‘Rond de gebouwen is veel buitenruimte die nog weinig wordt benut. Het inwisselen van tegels voor planten en bomen en het plaatsen van bankjes, er is zoveel nog mogelijk om de leefomgeving van senioren gezonder in te richten’.

Madeleen Helmer (Klimaatverbond) deed een oproep aan corporaties om de jaarcyclus van hitte te benutten. ‘Maak in het voorjaar een plan, voer dat uit in de zomer en stel dat bij in de winter. Benut de kennis en activiteiten van organisaties zoals Het Nederlandse Rode Kruis en locale partners zoals de GGD en gemeente om samen dit plan uit te voeren. Zet gezamenlijke inkoop van zonwering op, dat wordt een basis voorziening die van groot belang is om zon te weren. Maar investeer ook in goede ventilatie en zoek naar een optimum bij woningisolatie.’

Ton Verhoeven (gemeente Nijmegen) toonde alle kaarten die Nijmegen heeft op het gebied van klimaatadaptatie. ‘Door deze kennis via kaarten te delen, wordt het nemen van maatregelen goed onderbouwd. Zo heeft Nijmegen een ‘groennormkaart’ gemaakt. Vanuit dit inzicht bouwde Nijmegen tien pleinen om naar parken van meer dan 5000 m2. De WHO-richtlijn, dat elke bewoner binnen 300 meter afstand van diens huis tenminste 5000 m2 gemeenschappelijk groen heeft, helpt hierbij.’

Marjolein Meijer (Talis) sloot de presentaties af. Marjolein: ‘Klimaatadaptatie is één van de vijf pijlers van ons duurzaamheidsbeleid. Dat duurzaamheidsbeleid raakt meteen aan de woonsituatie van onze huurders. Onze kerntaak is dat onze huurders goed en betaalbaar wonen, in fijne wijken. Nu we in Nederland steeds vaker de negatieve effecten van klimaatverandering ervaren, zoals hitte en wateroverlast, komen er ook nieuwe woonuitdagingen op ons af. Huurders en Talis ondervinden de nadelige gevolgen als we ons niet aanpassen aan het veranderde weer. Maar die uitdagingen zijn complex en vragen veel samenwerking. Daarom is het ook zo goed, dat we dit soort sessies organiseren met verschillende partijen aan tafel: we kunnen dit niet alleen. Het vraagt betrokkenheid van veel verschillende partijen, investeringen en een lange termijn perspectief dat heel anders is dan we gewend zijn.’

‘De Hofjesbuurt bloeit op!’

We bezochten de Hofjesbuurt. De gemeente Nijmegen en woningcorporatie Talis werken hier samen aan het verbeteren van de buurt. Talis renoveerde 192 portiek- en 87 eengezinswoningen tot moderne woningen die weer 50 jaar mee kunnen. De balkons zijn vergroot, de woningen hebben een nieuwe keuken, vernieuwde badkamer, verbeterde ventilatie en de schil van de woning (vloer, dak, gevel en glas) is geïsoleerd. Er is triple glas toegepast. Op de daken liggen 1.380 zonnepanelen. Er is een zonneboiler geïnstalleerd in de eengezinswoningen. De investering was gemiddeld €51.000,- . De bewoners besparen op woonlasten door een lagere energierekening. De woningen hebben nu een label A+. De portiekwoningen kregen 32 nieuwe toegangsportalen. Het hekwerk van balkons en schuttingen zijn vernieuwd. De buurt is typische jaren 50 met negen hofjes. De gemeente vernieuwde de riolering en bestrating. In 2020 is een tuinplan uitgevoerd met veel groen in de omgeving rond de woningen. De hemelwaterafvoer van de appartementen is losgekoppeld van de riolering. Het water wordt via de straat afgevoerd naar gloeiende groene greppels ofwel wadi’s.  Zo komt er minder water in het riool en komt het ten goede aan het groen. Het is mooi om te beleven hoe projectleider Clemens Nolten en projectmanager Hillina Nijkamp trots zijn op dit prachtige voorbeeld.

Marlou Boerbooms dankt Talis, de gemeente Nijmegen, GGD Gelderland-Zuid en het Klimaatverbond voor deze inspiratie. Lennart Zwijsen (Mooiland) dank voor de foto’s verwerkt in onderstaande impressie. Samen Klimaatbestendig dank voor het mogelijk maken van deze excursie. 

Koken op inductie: bewoners zijn enthousiast

Op 1 juli in de Groene Huisvesters sessie ‘Koken op inductie’ bogen ruim 30 corporatie experts zich over de aanpak om over te stappen van koken op gas naar inductie. Marlou Boerbooms heette iedereen welkom. Rob van den Bogaard (Alwel) ging in op het technische deel met de aanpassingen in de woning om koken zonder aardgas mogelijk te maken. Woningcorporatie Alwel geeft bewoners de keuze of en wanneer zij willen overstappen naar koken op inductie. De bewoner kan hiertoe een verzoek indienen. Via een flyer informeert de corporatie de bewoner.

Woningen die vrijkomen voor verhuur, de zogenaamde mutatiewoningen worden meteen gereed gemaakt voor koken op inductie. De corporatie dient bij het netwerkbedrijf Enexis een aanvraag in om de capaciteit van de aansluiting van de woning te verhogen. Standaard hebben de meeste woningen een 2×25 Ampère aansluiting ook wel een 2-fasenaansluiting genoemd. Bij elektrisch koken leidt meer vermogen of capaciteit tot meer kookcomfort. Enexis wordt gevraagd 3×25 Ampère ofwel een 3-fasenaansluiting te maken. Zij moet hiervoor een 3-fasenmeter plaatsen. Soms moet het netwerkbedrijf de hoofdzekering vervangen. Is de huidige kabel in de straat onvoldoende zwaar, dan moet het netwerkbedrijf ook de kabel in de grond vernieuwen. Dit kost tijd. Om voortgang te houden, past Alwel de meterkast en leidingen in de woningen aan. Het netwerkbedrijf kan later de 3-fasenaansluiting installeren. Alwel neemt de kosten voor haar rekening van het aanpassen van de meterkast en de leiding naar de keuken. Wanneer de woning al op een warmtenet is aangesloten dan verwijdert het netwerkbedrijf de gasleiding en gasmeter. Wanneer de woning aardgasvrij wordt dan vervallen de kosten voor vastrecht van het gas. Dat maakt het aantrekkelijker. Het netwerkbedrijf rekent standaardkosten voor deze werkzaamheden. Bij eengezinswoningen is dat € 752,55 inclusief BTW en bij hoogbouw € 217,26 per aansluiting. Voor het verhogen van een 2- naar een 3-fasenaansluiting rekent zij € 260,14 inclusief BTW. In deze gevallen maakt Alwel gebruik van de Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen (SAH). Onderhandeling met het netwerkbedrijf heeft in voor de flats in Moerwijk een forse besparing op de verwijderingskosten opgeleverd. Gemiddeld kost het overzetten zo’n 800 euro incl. BTW per woning. Ook deze kosten komen voor rekening van Alwel. Tips van Rob van den Bogaard aan de deelnemers: ‘Ga vroegtijdig in gesprek met het netwerkbedrijf. Honoreer die bewoners die willen overstappen, maar zorg ervoor dat zij niet te lang moeten wachten op de overstap. Daarvoor heb je het netwerkbedrijf nodig maar wij brengen de woning al vooraf gereed zodat het werk van het netwerkbedrijf daarop naadloos aansluit. Het mutatie moment benutten is ook aan aanrader, zo kan je de woning aanpassen wanneer deze leeg is’.

Perry van Happen (WonenBreburg)ging in op de beleidskeuzen en de samenwerking met bewoners: ‘Bewoners die elektrisch koken, zetten een stap naar CO2-neutraal wonen. Het is een maatregel waarvan je geen spijt krijgt. Wat de warmtebron van de toekomst ook wordt, elektrisch koken is altijd onderdeel van aardgasvrij of CO2-neutraal wonen. De werkzaamheden zijn op elk moment, individueel of planmatig, uit te voeren. Elektrisch koken kan op verzoek van de bewoner, bij mutatie wanneer een woning wisselt van huurder, maar ook in combinatie met onderhoud en renovatie. Een corporatie kan hierin keuzen maken. Koken op inductie is voor bewoners gezonder, omdat er minder verbrandingsgassen vrijkomen. Het is veiliger, omdat bewoners minder risico lopen op brandwonden.Voor het meekrijgen van de bewoners, werken Wonen Breburg en Alwel samen met bewoners. Het helpt om in de wijk huurders met ervaring als contactpersonen in te zetten. Zo zijn er bij appartementen contactpersonen per etage. Bewoners zijn enthousiast over de overstap, ook ouderen vinden het een meer veilige en comfortabele manier van koken. Perry: ‘Als corporatie zijn wij er voor bewoners met een kleine portemon­nee. Een lagere energiere­kening draagt bij aan betaalbare woonlasten. WonenBreburg heeft duizenden woningen die verwarmd worden via het warmtenet vanuit de Amercentrale. De meeste bewoners koken echter nog steeds op aardgas. Door over te stappen op elektrisch koken, kunnen deze woningen van het aardgas af. Het voordeel voor de bewoner is dat deze niet langer vastrecht betaalt voor aardgas. Hier gaat verduurzamen en lagere woonlasten hand in hand. De corporatie kan gebruikmaken van de subsidie Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen. Het helpt corporaties om de duurzaamheidsdoelen sneller te halen.’ Tips van Perry van Happen: ‘Heb aandacht voor wat de bewoners willen. Zo organiseerden wij kookworkshops met Liesbeth Faglia die veel ervaring heeft ook doelgroepen met een niet Nederlandse achtergrond. Door samen te koken, kan je laten zien dat inductie prima werkt.’

Marlou Boerbooms sluit af door iedereen veel succes te wensen: ‘Werk met corporaties samen per netwerkbedrijf. Dat loont en je leert van elkaar.’

De Bouwsteen energiebesparing in prestatieafspraken: Koken op inductie vind je hier.

Blauwgroene daken Amsterdam: wat een feest!!

Op 24 juni ontvingen we een groep deelnemers op het blauwgroene dak op het Marineterrein in Amsterdam. Op deze hitte dag was het één feest op het Marineterrein. Al die Amsterdammers die zwemmen in de haven en genoten van de koelte onder de bomen. Tussen het Scheepvaartmuseum, NEMO en de haven bogen wij ons over een serieus onderwerp: blauwgroene daken. De hitte van deze dag toont het belang aan voor het vinden van oplossingen om hittestress te verminderen. De rondleiding over het slimme blauwgroene dak Smartroof 2.0 door stadsecoloog Geert Timmermans was inspirerend. Bloeiende bloemen en klavers, insecten en vlinders en een indrukwekkend uitzicht. Uit metingen naar verschillende blauwgroene daken bleek dat hoe meer water vastgehouden wordt des te rijker de beplanting. Kasper Spaan (Waternet) liet op het terrein de hippe regenton zien, die als een nieuwe dorpspomp of gesprekstotem in de buurt fungeert. Ook het onderzoek naar verschillende kunstgrassen op zand met waterdoorlatende systemen en de resultaten van de meetprogramma’s zijn interessant. Maar voordat we naar het buiten gingen, hoorden we alles over blauwgroene daken.

Marlou Boerbooms (Groene Huisvesters) startte de bijeenkomst met een voorstelrondje. Vanuit Zwolle, Rotterdam, Den Haag, Zaanstad, Hardingxveld, Brabant en Zeeland en natuurlijk Amsterdam zijn corporaties aanwezig, Ook zijn BNA, Aedes, Waternet, de gemeente Amsterdam en Amsterdam Rainproof erbij.

Heerlijk om weer samen te kunnen komen!

Marianne Kootwijk (Ymere) en Tom Bergevoet (temp architecture) gingen in op de BNA – Stad x Klimaat studie Het gebouw als watermachine. Het boek gaat in op oplossingen om bestaande corporatiewoningen een nieuwe levenscyclus te geven, inspelend op het veranderende klimaat. Dit in combinatie een groenere leefomgeving dankzij het opvangen van water. Een van de voorbeelden betreft portiek etage woningen van Ymere. Deze liggen in een gebied waar wateroverlast door extreme buien voorkomt. Eén van de denkrichtingen in deze studie is het optoppen van gebouwen door een extra woonlaag op het dak toe te voegen. Alle appartementen zijn in de nieuwe situatie toegankelijk via een lift en nieuwe galerijen ontsluiten de woningen. De voormalige portieken bieden ruimte aan beplanting. Dankzij een blauwgroen dak wordt regenwater opgevangen daar waar het valt. Het dak draagt bij aan het verkoelen van de bovenste woonlaag. Na afloop ontving iedereen het boek met daarin alle uitkomsten van de studie.

De Bouwsteen Corporaties en Klimaatadaptatie: Blauwgroene daken vind je hier.

Kasper Spaan (Waternet) ging in op Blauwgroene Daken in Amsterdam en de samenwerking met de corporaties. De gemeente Amsterdam werkt aan een verordening waarin staat vastgelegd dat bij nieuwbouw een bui van 60 mm die valt binnen een uur opgevangen moet worden op de eigen kavel. Blauwgroene daken zijn hiervoor een logische oplossing. Naast nieuwbouw, ligt de grote opgave in de bestaande bouw. Het opvangen van hoosbuien op de eigen kavel is een uitdaging. Naast Ymere en De Alliantie, werken ook de Key, Eigen Haard. Stadgenoot en Rochdale samen met Waternet aan deze opgave. Niet alle corporaties doen mee aan het Europees project. Met sommigen zijn er concrete regenton- en tuinacties. Door samen te werken aan blauwgroene daken, wordt straks 10.000 m2 dak aangestuurd door een slim waterbeheer systeem. Dit draagt bij aan minder hitte, droogte en aan de opvang van extreme buien. Kasper: ‘Zonder water geen groen en zonder groen geen leefbare stad. Door water te benutten daar waar het valt, kunnen we onze leefomgeving beter maken.’

Daniel Goedbloed (Amsterdam Rainproof) presenteerde het ontstaan van Amsterdam Rainproof vanuit Waternet. Door samenwerking met alle partners is in de stad, maar ook daarbuiten, een bewustzijn gecreëerd dat wateroverlast vaker voorkomt. De samenwerking levert mooie resultaten op. Zo kon een hovenier in Corona-tijd zijn planten niet verkopen op de internationale markt. Om te voorkomen dat deze planten vernietigd worden, heeft hij contact gezocht met Amsterdam Rainproof. Zij organiseerde met medewerkers van de gemeente, Samen Klimaatbestendig en Ymere een actie ‘Tegels eruit, plantjes erin’ onder huurders. Amsterdam bood een tegel service en voert gratis tegels af, Ymere, Samen Klimaatbestendig en vrijwilligers bezorgden bij alle huurders in een wijk in Amsterdam-Noord een plantje om de actie onder de aandacht te brengen.


Thomas van der Vlis (De Alliantie) ging in op de ervaring met blauwgroene daken. Dankzij een bijdrage vanuit een Europees project RESILIO is er geld beschikbaar voor de Amsterdamse corporaties om 8.000 m2 blauwgroen dak aan te leggen. Voor particuliere daken of VVE’s is er budget voor 2.000 m2. Via een slim systeem wordt het water beheerd. De cofinanciering die De Alliantie bijdraagt, is 20%. Thomas: ‘Wij zien het als onze maatschappelijke taak om mee te helpen zoeken naar oplossingen om extremer weer op te vangen. Wij leren veel van dit project. De kosten en baten worden nu in beeld gebracht. De sleutel is echt een integrale “samenwerking” waarbij iedereen zijn steentje bijdraagt. Omschrijf de noodzaak en doe een appel op de maatschappelijke verantwoordelijkheid. Verduurzamen doen we voor het milieu, klimaatadaptieve maatregelen nemen we voor de mensen. Dat ligt veel dichter bij de belangen van een woningcorporatie, maar we kunnen dat echt niet alleen. De gemeente, in samenwerking met Waternet, kan risicogebieden in beeld brengen zodat de corporatie daarop kan anticiperen. De corporatie kan haar huurders informeren over hoe om te gaan met hittestress, zoals het sluiten van de gordijnen overdag. De gemeente is weer verantwoordelijk voor de openbare ruimte rondom de woningen. Samen optrekken en naar oplossing zoeken is het devies.’

Elisabeth ter Borgt (bestuurder Fienwonen) gaf aan dat haar corporatie vele jaren geleden sedumdaken aan heeft gebracht. De onderhoudskosten zijn lager dan van daken met reguliere dakbedekking. De resultaten van het RESILIO project worden volgend jaar verwacht. De deelnemers kijken daarnaar uit en hopelijk laten deze een mooie business case zien voor blauwgroene daken.

De stadsecoloog Geert Timmermans legt het belang uit van biodiversiteit op daken.