Circulariteit – Groene Huisvesters

Hitte

Nederland Circulair in 2050 is een forse ambitie die het Rijk heeft gesteld. Wat betekent dit voor corporaties? Hoe hoog moet je de lat leggen om deze ambitie te bereiken? Om hier concreet antwoord op te geven is vanuit BZK en Cirkelstad het programma Samen Versnellen opgezet dat toewerkt naar het ondertekenen van het convenant: ‘Circulair bouwen: Het nieuwe normaal’ in 2023.

Het Nieuwe Normaal wordt bepaald door projecten te evalueren aan de hand van een evaluatietool. Deze tool is ontwikkeld door Copper8, Alba Concepts, Metabolic, TU Delft en Accez. De focus van de tool ligt op materialen, maar hierin zijn ook vragen opgenomen rondom de thema’s energie, water, sociale aspecten en management. De uitkomsten van de evaluaties worden vertaald naar een minimale score voor circulair bouwen ofwel ‘Het nieuwe normaal’ én ook een excellente score: ‘Het nieuwe normaal excellent’. Op dit moment is de 0.2-versie van ‘Het nieuwe normaal’ beschikbaar, in het voorjaar 2022 volgt versie 0.3. Circulair bouwen gaat uiteraard verder dan sturen op technische prestaties en vraagt ook aandacht voor een andere procesaanpak. De audit en het bijbehorende evaluatie gesprek bieden inzicht in leer- en verbeterpunten op projectniveau. Ook biedt het inzicht in versnellers en barrières op programmaniveau.

Wytze Kuijper, Cirkelstad, gaat in op ‘Het Nieuwe Normaal’ en hoe je als corporatie kan meedoen. Meer dan 15 corporaties hebben al een audit laten uitvoeren en 30 corporaties zijn vanuit de City Deal aangesloten bij ‘Het Nieuwe Normaal’ en leren van de evaluatie van hun project. Tessa Verhulst, Alba Concepts, deelt de inzichten die zijn opgedaan uit de audits en geeft een doorkijk naar hoe je aan de slag kunt met Het Nieuwe Normaal.

Gerrolt Ooijman, directeur-bestuurder van Wonion en Paul Terwisscha, directeur-bestuurder van Volksbelang Helmond, gaan in gesprek waarom zij zich aansluiten in de Buyer Groep voor woningcorporaties en het Nieuwe Normaal begeleidt door het Kennisplatform Cirkelstad. Wat betekent dit voor hun organisatie? Hoe verzilver je kansen om meer circulair te werken? En wat levert samenwerken jou als organisatie op? Wat heb je nodig van collega’s en andere partners? Zij gaan in op laaghangend fruit en de stappen die zij zetten.

Deze sessie is ook interessant voor directeur-bestuurders! Leer van de corporaties die werken vanuit ‘Het nieuwe normaal’. Neem jouw eigen (keten)partners naar deze sessie!

Gratis dankzij een bijdrage van Aedes, Groene Huisvesters en het Ministerie van BZK.

Circulaire Gebiedsontwikkeling

“Van slopen naar oogsten”

Aan de Heuvelstraat in Silvolde realiseerde Wonion een circulaire gebiedsontwikkeling. Dankzij een circulaire aanpak zijn de sloopmaterialen hergebruikt in de nieuwbouw. De gemeente en ketenpartners hebben bijgedragen aan deze circulaire gebiedsontwikkeling. De bewoners zijn vanaf het begin bij de plannen betrokken en wilden graag levensloopbestendige woningen in een groene woonomgeving. 36 woningen uit de jaren 20 en een aantal uit de jaren 50, hadden technische gebreken en een verouderde woningplattegrond is. In de loop van de tijd was het wijkje steeds meer versteend. Met de herontwikkeling wonen bewoners nu comfortabel in een groene omgeving. Het wijkje is aardgasvrij en klimaatadaptief. Auto’s staan niet langer in de straatjes geparkeerd maar gecentreerd en uit het zicht.

Leon Kleingunnewiek en Barend Wassink van Wonion presenteerden de circulaire gebiedsontwikkeling in Silvolde. Hoe betrek je bewoners, collega’s en de gemeente. Hoe werk je samen in de keten?

Jorrit Vervoordeldonk en Merlijn Blok van Metabolic gingen in op de Handreiking circulaire gebiedsontwikkeling die Metabolic heeft ontwikkeld voor corporaties. Deze handreiking wordt komend najaar gepubliceerd.

Circulair renoveren, Bavodorp Haarlem

Tijdens een inspirerende sessie met 50 deelnemers deelde Hester ten Zijthoff, Ymere de ervaring met de circulaire renovatie van Bavodorp, een buurt in Haarlem bestaande uit 288 vooroorlogse woningen. De renovatie omvatte onder andere het vernieuwen van de funderingen en het energiezuinig maken van de woningen. De toegepaste circulaire maatregelen richtten zich op het inventariseren van de mogelijkheden van hergebruik van ‘geoogste’ materialen uit de bestaande woningen en het toepassen van nieuwe materialen met een lange levensduur.

Merel Stolker presenteerde de belangrijkste lessen uit het Handboek circulair renoveren van C-creators en TU Delft in samenwerking met Ymere. Het handboek is tot stand gekomen in opdracht van het Ministerie van BZK en Provincie Noord-Holland. Het boek zal doorlopend geupdate worden dus input en ervaringen vanuit corporaties zijn van harte welkom.

Corporaties en Circulariteit
Dit was de vierde in een reeks van acht sessies die Groene Huisvesters en Transitieteam circulaire bouweconomie met een bijdrage van het ministerie van BZK organiseren.

De sessies gaan elk in op een ander thema, gekoppeld aan kennisdossier en een mooi voorbeeldproject.

Wat we leerden van deze sessie:

* Gewoon DOEN
Kijk binnen de portefeuille van jouw corporatie voor Quick Wins – welk project kun je laagdrempelig starten.

* Samenwerken met ketenpartners
Ketenpartners zijn essentieel in het meedenken en organiseren van materialenstromen.

* Breng het einddoel (Hergebruik materialen) naar voren in de afweging bij aanschaf
Demonteerbaar, voorkomen schilderen/verlijmen kan effect hebben op de mogelijkheden voor hergebruik.

* Focus op het toevoegen van waarde ipv het afschrijven van het gebouw

Over Ymere’s aanpak in Bavodorp

De goede hout balken van de begane grondvloer werden hergebruikt voor de gordingen, muurplaten en de slapers rond de dakkapellen.
De uitbouwelementen en dakkapellen zijn gemaakt van geacetyleerd hout (zgn. Accoya) en lokaal geproduceerd. Ook de inhaakkozijnen zijn van Accoya. Deze bouwelementen zijn demontabel, wat ten goede komt aan de herbruikbaarheid.
Toepassen van circulair beton, dat voor 30% uit hergebruikt betongranulaat bestaat.
Hergebruik van de oude betonnen dakpannen door deze te vergruizen en te vermengen met de vrijgekomen grond ten behoeve van de uitbouwen. Het mengsel wordt gebruikt als werkvloer onder de nieuwe funderingen. Doorgaans wordt voor de werkvloer schuimbeton of tempex gebruikt. De bergingen komen op de oude betonnen fundering.

Een materialenpaspoort, verankerd in het toegepaste BIM-model, borgt informatie over – en herkomst van de gebruikte materialen voor de lange termijn. Een NIBE-milieuclassificatie is als maatstaf gebruikt voor het meten van de milieubelasting van toegepaste nieuwe materialen.

In Bavodorp is aandacht voor klimaatadaptatie. De bergingen hebben een groen dak met sedum beplanting. Op de uitbouw zijn zonnepanelen geplaatst. Voor een maatregel tegen droogte en de lage grondwaterstand zijn infiltratiekratten geplaatst voor de afvoer van het hemelwater op eigen terrein. De scheidingsmuurtjes zijn vervangen door haagjes. De gemeente Haarlem onderzoekt of in de omgeving meer bomen aangeplant kunnen worden. Ymere biedt bewoners de mogelijkheid om aan de achterzijde van de woningen zonneschermen te installeren. Ymere staat met dit inspirerende project in de etalage van Platform31 voor een circulaire en klimaatbestendige renovatie

Circulaire en klimaatbestendige renovatie

Het opvangen van water draagt bij aan een meer gezonde, groene en leefbare woonomgeving. Aan de hand van voorbeelden van de Amsterdamse corporaties laten we zien hoe woningen in een gebied met wateroverlast door extreme buien, meerwaarde krijgen door het water te benutten.

Tom Bergevoet, temp architecture presenteerde het boek ‘Het gebouw als watermachine, de BNA – Stad x Klimaat’. Het boek gaat in op oplossingen om bestaande corporatie woningen een nieuwe levenscyclus te geven, inspelend op het veranderende klimaat. Dit kan met eenvoudige ingrepen, zoals het toevoegen van regentuinen en zonwering. Een blauwgroen dak en het upgraden van de installaties dragen bij.

Marcel Grootenboer, de Alliantie en Eric Leijten, Logchies gingen in op de renovatie van 124 appartementen aan het Staalmanplein. De portiek-etage woningen uit de jaren 50 hebben een tweede leven gekregen. Het gebouw is gerenoveerd in plaats van gesloopt en nieuw gebouwd. Hierdoor is 25% CO₂ bespaard. De woningen hebben energielabel B dankzij isolatie van gevels, vloeren en daken, het installeren van zonnepanelen en het aansluiten van de verwarming op het lokale warmtenet.

De Alliantie staat met dit inspirerende project in de etalage van Platform31 voor een circulaire en klimaatbestendige renovatie.

Circulaire sloop

Tijdens deze sessie met 80 deelnemers presenteerden Gerrolt Ooijman en René Plaggenburg vanuit Wonion en Dusseldorp hoe corporaties kunnen bijdragen aan het sluiten van de materialen cirkel en meer circulair werken. Dit leverde mooie gesprekken op met voorbeelden hoe je huurders, collega’s en de ketenpartners kunt betrekken.

Gerrolt Ooijman, directeur-bestuurder ging in op hoe Wonion werkt aan circulariteit. Wonion betrekt huurders en draagt zo bij aan de acceptatie van tweedehandsmaterialen. Ook collega’s staan achter circulair werken en samen met de bouwketen zetten zij stappen op weg naar een meer circulaire bouweconomie. Wonion werkt samen met Insert om massa te maken en materialen toe te passen bij onderhoud, renovatie en nieuwbouw. Lees meer over de drive en aanpak van Wonion in dit artikel op de website van de Circulaire Bouweconomie.

Hoe ga je van nieuwbouw naar vernieuwbouw en hoe verander je de manier van denken en kijken om een structurele verandering te maken

René Plaggenburg, directeur Dusseldorp Infra sloop en Milieutechniek en voorzitter van de coörperatie Insert, vertelde hoe materialen opslagplaatsen helpen bij het sluiten van de materialen cirkel. Deze zogenaamde hubs, voor bijvoorbeeld plafonds, sanitair, hout of deuren worden gevoed met bouwmaterialen afkomstig van onder andere corporaties. Corporaties nemen daarnaast materialen af die opnieuw toegepast worden. Het start bij circulair slopen en een samenwerking in de keten die ervoor zorgt dat de materialen weer goed gebruikt worden.