Circulaire Renovatie

Corporaties werken hard aan de energetische verduurzaming. Daarmee dragen zij bij aan het betaalbaar houden van de energielasten van bewoners. Maar ook aan terugdringen van de CO2-uitstoot. Tegelijkertijd hebben de bouwactiviteiten en materialen die nodig zijn voor deze ‘energierenovaties’ een significante impact op ons milieu. Maar liefst 11% van de wereldwijde CO2-uitstoot komt door de productie van bouwmaterialen. 

Door de principes van circulariteit toe te passen bij energierenovaties kunnen corporaties de CO2-uitstoot omlaag brengen. In het project Circulaire Energierenovaties brengt een consortium van kennisorganisaties in opdracht van de TKI Urban Energy, TKI Bouw en Techniek en het ministerie van EZ de kansen en mogelijkheden hiervoor in beeld.

Vincent Gruis, TU Delft gaat in op de uitvraag van renovaties die expliciet stuurt op een integrale beoordeling van de milieueffecten. Hij licht het instrumentarium toe om dat in KPI(s) te vertalen. Hij nodigt jouw corporatie uit zich aan te sluiten om deze ontwikkeling groter te maken.

Arthur Friederichs, De Alliantie deelt de ervaring opgedaan in de renovatie challenge, de tooling die is ontwikkeld om te toetsen op circulariteit en de leerlessen die zijn opgedaan. 

Lian Blok, College van Rijksadviseurs (CRa) gaat in op praktijkvoorbeelden van verschillende woningbouwcorporaties. 

Woningcorporaties helpen om de komende jaren versneld concrete stappen te zetten naar circulair (ver)bouwen. Dat is het doel van het Versnellingslab circulair bouwen, het nieuwe, (meerjarige) leer- en ontwikkelprogramma van Groene Huisvesters, Cirkelstad, Alba Concepts, Aedes en Platform31. Wat het lab jou kan bieden en hoe je als corporatie kunt aansluiten, hoor je tijdens deze sessie. 

Deze sessie is ook interessant voor bestuurders.

Twee nieuwe voorbeeld aanpakken Circulariteit

Circulaire Bouwstenen

Graag presenteren wij 2 mooie voorbeeld aanpakken op het gebied van Circulariteit. Deze publicaties zijn onderdeel van een nieuwe reeks bouwstenen ‘Corporaties en circulariteit’, gemaakt in opdracht van het Transitieteam Circulaire Bouweconomie en het Ministerie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Circulaire (keten)samenwerking!

Ketensamenwerking is een voorwaarde om te kunnen werken aan circulariteit. Maar hoe organiseer je dat? Hoe vraag je circulair uit en werk je samen met ketenpartners? Is jouw corporatie bezig om meer circulair te werken? Leer van de corporaties die al ervaring hebben. 

Het TU-project CirCol draait om circulaire renovatieprojecten. Eline Baert en Vincent Gruis, TU Delft, lichten het project toe waarin zij met Eigen Haard samenwerkt.

Robin Hulsman, Eigen Haard, deelt haar ervaring met circulair renoveren. Zij participeren in platforms met ketenpartners in de eigen regio.

Afgelopen jaar bracht Groene Huisvesters in samenwerking met Ilse van Andel van Eigen Haard een Circulaire Bouwsteen uit over het meenemen van collega’s om meer circulair te werken.
Klik op de afbeelding om het verhaal te lezen.

Ester van der Sterre en Ilse van Andel ontwikkelden het programma ‘Circulair Organiseren‘ waarin corporaties in 5 werksessies worden begeleid naar circulair werken, van de start tot opschaling en implementatie. De volgende reeks werksessies start op 4 november

Martijn Broekman, Bo-ex gaat in op de ervaring opgedaan in het sloop/nieuwbouw project Ivoordreef in Utrecht. 

Woningcorporaties helpen om de komende jaren versneld concrete stappen te zetten naar een circulaire (ver)bouwen. Dat is het doel van het Versnellingslab circulair bouwen, het nieuwe, (meerjarige) leer- en ontwikkelprogramma van Groene Huisvesters, Cirkelstad, Alba Concepts, Aedes en Platform31. Wat het lab jou kan bieden en hoe je als corporatie kunt aansluiten, hoor je tijdens deze sessie. 

Benut de samenwerking met ketenpartners om meer circulair te werken. Neem jouw eigen partners mee naar deze sessie!

Circulair vastgoedbeheer

Corporaties zetten zich in om de CO2-uitstoot flink te verlagen om de duurzame transitie in werking te stellen. Circulariteit is daarbij een slimme manier om respectvol en efficiënt met de materialen om te gaan en tegelijk ook de CO2-uitstoot te verlagen. Een corporatie is verantwoordelijk voor het gebruik van veel materialen, die alle een verschillende belasting op het milieu hebben. De Milieu Prestatie Gebouwen (MPG) maakt onder andere inzichtelijk wat de CO2-uitstoot van dat materiaal is over de volledige levenscyclus. 

Adviseur Paul Terwisscha deelt hoe een woningcorporatie de ambitie in de praktijk brengt om materialen/ producten toe te passen waar de materiaal gebonden CO2-uitstoot significant lager is. De CO2-voetafdruk is van belang maar uiteindelijk gaat het erom dat de totale kwaliteit goed moet zijn. De bewoners moeten zich gezond, veilig en comfortabel voelen in hun betaalbare woning.

Yuri van Bergen, Bouwhulpgroep gaat in op de afweging van circulaire keuzes.

Arend van de Beek, Lagemaat BV laat zien hoe corporaties in een 3D model inzicht krijgen in hoe circulair sloop- en (ver)bouwplannen uitpakken.

Groene Huisvesters deelt de bouwsteen ‘Circulair vastgoedbeheer’.

Woningcorporaties helpen om de komende jaren versneld concrete stappen te zetten naar circulair (ver)bouwen. Dat is het doel van het Versnellingslab circulair bouwen, het nieuwe, (meerjarige) leer- en ontwikkelprogramma van Groene Huisvesters, Cirkelstad, Alba Concepts, Aedes en Platform31. Wat het lab jou kan bieden en hoe je als corporatie kunt aansluiten, hoor je tijdens deze sessie.

Neem jouw ketenpartners mee naar deze sessie en leer van de praktijk!

Versnellingslab: Programma 2024

Het Versnellingslab is voor medewerkers die op toezichthoudend, bestuurlijk of op operationeel niveau werkzaam zijn bij woningcorporaties. De drie groepen (toezicht, bestuur, operationeel) krijgen elk een eigen programma, waarvan een deel gezamenlijk. Wij nodigen corporaties dan ook uitdrukkelijk uit om medewerkers uit verschillende niveaus van de organisatie in te schrijven; dit verhoogt het rendement van het programma. Het versnelt het integreren van circulair bouwen in zowel beleid als projecten en vergemakkelijkt de interne samenwerking.

Het Versnellingslab komt dit jaar bijeen op de volgende data: 

Masterclass 1: 28 maart (Online, 13:00-15:30)

Masterclass 2: 4 juni (Online, 13:00-15:30)

Masterclass 3: 3 oktober (Online, 13:00-15:30)

Praktijkbezoek: 12 november (13:00-16:30)

De masterclasses 1 t/m 3 zijn digitaal (telkens van 13.00-16.00u)
Deelname is kosteloos (mogelijk gemaakt door Ministerie van BZK)

Klik op de flyer voor meer info!

Reeks Bouwstenen Circulariteit

Bouwstenen Circulariteit

In 2018 is de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie (CBE) opgesteld, als onderdeel van De Bouwagenda. Het is een vervolg op het Grondstoffenakkoord uit 2017, het werk van de SER en het Rijksbrede programma ‘Nederland circulair in 2050’. Doel is 100% circulair bouwen in 2050; woningbouw, utiliteitsbouw en de grond-, weg en waterbouw. Het Transitieteam CBE is een samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en wetenschap, en verantwoordelijk voor de uitvoering. Meer informatie, nieuws, rapporten, films, interviews, voorbeeldprojecten en subsidieoverzicht vind je op www.circulairebouweconomie.nl.

Klik op de boekjes om verder te lezen

 

Deze reeks bouwstenen ‘Corporaties en circulariteit’, is gemaakt in opdracht van het Transitieteam Circulaire Bouweconomie en het Ministerie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Sturen op circulaire waarden

 

Woningcorporaties die circulair willen werken, kunnen daar bij de uitvraag voor een project al rekening mee houden, door de eigen ambities te verwerken in de uitvraag. Materialen die vrijkomen bij sloop, de zogenoemde uitstroom, worden zoveel en zo hoogwaardig mogelijk opnieuw gebruikt. Deze zogenoemde instroom wordt gebruikt bij bijvoorbeeld renovatie of nieuwbouw.

Carlijn Stoof, Woonstad Rotterdam gaat in op de aanpak om bij elk contract of overeenkomst met externe partners circulariteit een plek te geven met een passende KPI.

Suzanne Bonarius, Eigen Haard toont hoe Eigen Haard invulling geeft aan circulair uitvragen.

Vincent Gruis, TU Delft gaat in op de waardering van materiaalstromen en Cirkelstad licht het onderzoek toe naar de beoordeling van circulaire waarde van materialen. 

Woningcorporaties helpen om de komende jaren versneld concrete stappen te zetten naar een circulaire (ver)bouwen. Dat is het doel van het Versnellingslab circulair bouwen, het nieuwe, (meerjarige) leer- en ontwikkelprogramma van Groene Huisvesters, Cirkelstad, Alba Concepts, Aedes en Platform31. Wat het lab jou kan bieden en hoe je als corporatie kunt aansluiten, hoor je tijdens deze sessie.

Deze sessie is ook interessant voor bestuurders.

Jaarprogramma 2024 online

Programma Groene Huisvesters Academie 2024

Klik op het programma om je aan te melden. De PDF opent zich en per sessie kun je klikken om je aan te melden.  Aedes stuurt je een bevestiging van je aanmelding direct na aanmelding. De dag voorafgaand aan de sessie ontvang je de link naar de online sessie en de agenda. In 2024 zijn er 20 online sessies, we hopen je ook in 2024 weer te zien bij onze sessies.

‘We zijn pas klaar als alle nieuwbouw houtbouw wordt’

‘We zijn pas klaar als alle nieuwbouw houtbouw wordt’

 

Via het samenwerkingsverband Lente geven Jetske Thielen en Jurgen Arts een impuls aan houtbouw bij Brabantse woningcorporaties. ‘Als je kijkt naar emissie is bouwen in beton totaal onlogisch.’

 

Door: JOOST BIJLSMA6 NOVEMBER 2023
 

‘Wij werken aan een klein beekje dat een grote rivier gaat worden.’ Die metafoor voor de opkomst van houtbouw gebruikt Jurgen Arts, ontwikkelaar van houtbouw-woningprojecten voor woningcorporaties. Hij jaagt deze duurzaamste vorm van bouwen aan in Lente. Dat is een samenwerkingsverband van acht Brabantse woningcorporaties. Samen met ‘reisleider’ Jetske Thielen – en Dirk van den Tillaar van woningcorporatie Area – leiden zij het initiatief Houtbouw Lente. Dit bestaat sinds de documentaire over houtbouw van Tegenlicht in 2019, vertelt Thielen: ‘Die documentaire maakte zoveel enthousiasme vrij dat de corporaties hiermee direct aan de slag wilden. Het was echt een tipping point. Houtbouw ging in een keer van een thema voor kenners naar een thema voor het collectief.’ Arts: ‘De focus in verduurzaming van woningbouw heeft erg lang gelegen bij energie. Pas na de houtbouw-documentaire van Tegenlicht veranderde dit. Vanaf dat moment kijken we veel meer naar de impact van materialen.’

Kickstart

Houtbouw breekt op dit moment door bij de innovatievere woningcorporaties, signaleert Thielen. ‘Dat is mooi want de corporaties kunnen met hun grote aantallen houtbouw een impuls geven.’
Arts: ‘De tijd is er rijp voor. Als je als corporatie naar CO2-neutraal in 2050 wilt, moet je met andere materialen aan de slag. Dat kan alleen door beton- en kalkzandsteenbouw uit te faseren en houtbouw te stimuleren. We moeten onder ogen durven zien wat het betekent om een gebouw in beton te maken: de CO2-uitstoot, de aarde die we open graven, de biodiversiteit die naar de knoppen gaat en de erbarmelijke arbeidsomstandigheden bij de productie van grondstoffen.’

Arts realiseert zich dat juist dit integrale karakter verduurzaming in de bouw kan vertragen. Opdrachtgevers en bouwers weten niet altijd waar ze moeten beginnen. Op het gebied van energie begint dat nu wel te dagen, maar als het gaat om materialen is er nog veel koudwatervrees. Houtbouw kan helpen om die impasse te doorbreken, denkt Arts: ‘Houtbouw is een prachtige kickstart om ook naar andere aspecten van duurzaamheid te kijken, zoals biobased isoleren en gezonde leefomgeving.’

Vliegwiel

Steeds breder worden de grote voordelen van houtbouw gezien. Naast de lage CO2-uitstoot van de materialen zijn er nog wel een paar te noemen. Neem bijvoorbeeld gezondheid en snelheid van bouwen, zeker als je met biobased isolatie en modulair werkt. De eerlijkheid gebiedt daarbij wel te zeggen dat het voorbereiden van de projecten meer tijd vergt dan bij traditionele projecten, vertelt Thielen: ‘Houtbouw is geen kwestie van beton vervangen door hout. Je hebt partijen nodig die er ervaring mee hebben of willen opdoen. Het is innoveren en dat betekent dat je dingen moet uitproberen.’

Arts: ‘Dat nieuwe kan ook intern bij jouw corporatie een nadeel zijn. De kans bestaat dat je tegen onwetendheid of weerstand stuit. Ik ken zelfs een woningcorporatie die het nieuwe als argument tegen houtbouw gebruikt. Zij zeggen: “wij moeten snel veel bouwen van de overheid. We kunnen nu geen tijd verspillen aan innoveren.” Dat is kortetermijndenken. Houtbouwprojecten kosten inderdaad aan de voorkant meer moeite, maar dit betaalt zich aan de achterkant uit. Als we de motor eenmaal aan de praat hebben, gaat het vliegwiel draaien.’

 

Zelfs als je het feit dat hout en biobased materialen CO2 opslaan buiten beschouwing laat, scheelt het in impact al gauw de helft.

Duizend houtbouwwoningen

Houtbouw Lente heeft zich snel ontwikkeld van kennis halen naar kennis delen. Ze startten door in houtbouw geïnteresseerde ontwikkelaars van de corporaties bij elkaar te zetten en extern kennis in te winnen. Zo staken ze hun licht op bij de RVO, Centrum Hout, Studio Marco Vermeulen en het PIANOo Buyer Group-programma, waar ze sinds 2019 mee werken. Vervolgens zijn ze hun aantal houtbouwprojecten snel gaan uitbreiden tot nu twintig voorloopprojecten. Daarmee zullen ze ongeveer duizend houtbouwwoningen realiseren. Het is duidelijk dat ze samen houtbouw in de hoogste versnelling hebben gezet. Thielen: ‘Houtbouw Lente koppelt collega’s van de acht corporaties. Daardoor staan de houtbouwpioniers er niet alleen voor. Ze kunnen met elkaar sparren, bijvoorbeeld over met wie je op bepaalde terreinen kunt samenwerken. Dat kennis delen vindt niet alleen informeel plaats. We proberen dat ook te doen via presentaties en onze website.’
Arts: ‘Op Houtbouwlente.nl vind je onze twintig houtbouwprojecten. Die zijn zeer divers: biobased rijwoningen, modulair gestapeld en grondgebonden, CLT en ook hoogbouw. Die projecten zijn verspreid over de acht corporaties. Zij kunnen bij elkaar de kunst afkijken en hoeven dus niet steeds het wiel opnieuw uit te vinden. Wij zij nu ook begonnen om onze projecten te evalueren, zodat we de informatie nog beter met de buitenwereld kunnen delen. Het eerste voorbeeld is Wonen Zoals van BrabantWonen aan de Mozartsingel in Den Bosch.’

Bezieling

Digitaal kennis delen is aardig, maar niet waar het hart van Thielen en Arts het hardst van gaat kloppen. Dat is bij hen duidelijk de Dag van de Houtbouw, waar belangstellenden een route konden lopen langs houtbouwprojecten in Brabant. Met Houtbouw Lente organiseerden zij dit evenement dit jaar voor het eerst. De bedoeling is dat De Dag van de Houtbouw elk jaar wordt gehouden.
Thielen: ‘Uit de duizend bezoekers die we dit jaar hadden, bleek heel duidelijk hoezeer houtbouw leeft. Dat leidde bovendien tot interne trots bij de corporaties. Ik denk dat het heeft geholpen om weerstand tegen houtbouw weg te nemen.’
Arts: ‘Om houtbouw een impuls te geven moet het accent verschuiven van beheersing naar bezieling. Bij corporaties ligt het accent nu nog erg bij beheersing; doen wat je moet doen. Je wilt dat dit verschuift naar bezieling; mensen inspireren en motiveren. Daarbij helpt zo’n Dag van de Houtbouw. Daar kun je beleven hoe dit soort woningen in werkelijkheid zijn. Je hebt concrete projecten nodig om mensen echt enthousiast te krijgen.’

De enige optie

Houtbouw Lente bouwt graag verder voort op het ontstane enthousiasme. De Dag van de Houtbouw is een blijvertje. Thielen en Arts proberen de acht corporaties ook te verleiden om houtbouw in hun organisatiestrategie op te nemen. Thielen: ‘Het moet een logische optie worden in het duurzaamheids- en circulariteitsbeleid, in de toekomst mogelijk zelfs de enige.’
Arts: ‘We moeten flink opschalen. De in Lente verenigde corporaties hebben samen 100.000 woningen. Zij moeten jaarlijks pakweg 1.500 woningen vervangen. Daarnaast is er een nog grotere jaarlijkse nieuwbouwopgave. Ik schat dat er jaarlijks ruim 3.000 tot 4.000 nieuwbouwwoningen bij moeten. De 1.000 houtbouwwoningen die we nu verspreid over de komende jaren realiseren is daarvan dan nog maar een klein percentage. We zijn pas klaar als alle nieuwbouw houtbouw wordt. Als je kijkt naar emissie is bouwen in beton totaal onlogisch. Zelfs als je het feit dat hout en biobased materialen CO2 opslaan buiten beschouwing laat, scheelt het in impact al gauw de helft.’

EU-Fondsen en Nederlandse regelingen benutten

De fondsen vanuit de Europese Unie bieden volop kansen voor corporaties om huurwoningen te verduurzamen. Robin van Leijen, namens Aedes lobbyist in Brussel, is goed ingevoerd en deelt graag de mogelijkheden om EU-fondsen te benutten. 

Constan Custers, RVO gaat in op de Nederlandse regelingen en subsidies voor energiebesparende, klimaatadaptieve en circulaire maatregelen die gericht zijn op corporaties.

Informatie over alle onze bijeenkomsten in 2024 vind je in ons programma. Schrijf je in voor de sessies van je keuze door 2 keer te klikken op een datum van je voorkeur. Je bent van harte welkom! 

Gratis dankzij een bijdrage van Aedes, Groene Huisvesters en RVO