Nieuws – Groene Huisvesters

Tuinen, hoe komen we samen tot een groene wijk?

Hoe kantelen we de verstening en zorgen we voor meer groen in de woonomgeving? Hoe betrekken we bewoners bij de inrichting en onderhoud van tuinen? En hoe vergroten we de biodiversiteit? Dit zijn de belangrijkste vragen voor corporaties. Zo blijkt uit de enquête Tuinen van Groene Huisvesters. In de bouwsteen Tuinen verzamelde Groene Huisvesters een aantal mooie voorbeelden. Graag delen wij opnieuw een mooi voorbeeld vanuit Amsterdam.

Meer groen en minder steen in Tuindorp Oostzaan is het motto van de samenwerking van Ymere, de bewoners, Amsterdam Rainproof, hoveniers en anderen. Tuindorp Oostzaan is een karakteristiek vooroorlogs wijkje met sociale huurwoningen. In de loop van de jaren is het wijkje steeds meer versteend. De smal opgezette straatjes liggen lager dan de omliggende omgeving. Na een hevige regenbui is er kans op wateroverlast. Door het vergroenen van de tuin kan regenwater in de grond zakken. Dit voorkomt dat regenwater naar lagergelegen delen van de wijk stroomt en wateroverlast veroorzaakt.

Mike Bonsen, sociaal wijkbeheerder van Tuindorp Oostzaan vervult een sleutelrol in de wijk. Hij is het aanspreekpunt voor de bewoners en werkt met hen samen aan sociale leefbaarheid. Hij is niet alleen het luisterend oor en oog maar werkt ook met de bewoners samen. Een groenere leefomgeving vergroot de sociale leefbaarheid. Bijkomend voordeel is dat door de tuinen te vergroenen bewoners bijdragen om wateroverlast in de wijk te voorkomen. Marjan Kootwijk, specialist groen van Ymere is betrokken vanuit haar rol. Corporaties hebben veel kansen om tuinen te vergroenen en samenwerking met de gemeente en huurders helpt hen daarbij.

Marjan Kootwijk en Mike Bonsen delen de ervaring opgedaan in Tuindorp Oostzaan met de tuinen. Zij gaan in op de vraag hoe komen we samen tot een groene wijk.

Mirko van Ingen, Amsterdam Rainproof gaan in op de rol van de gemeente. Zij helpt de huurders bij het wippen en het gratis afvoeren van tegels. Deze tegelservice wordt gewaardeerd door bewoners. De samenwerking met de corporatie is zo positief ontvangen door zowel de corporatie als de bewoners als de gemeente dat deze in de toekomst wordt uitgebouwd. Leer van de oplossingen die in Amsterdam zijn uitgetest.

Marlou Boerbooms gaat in op de start van de Tuinengroep voor corporaties. Op 29 juni is de Kick-off van deze Tuinengroep. Met deze groep corporaties ontwikkelen we tools om tuinen te vergroenen. Heb jij interesse in deelname in deze Tuinengroep, sluit je aan op 26 mei!

Circulair renoveren, Bavodorp Haarlem

Hester ten Zijthoff, Ymere deelt de ervaring met de circulaire renovatie van Bavodorp, een buurt in Haarlem bestaande uit 288 vooroorlogse woningen. De renovatie omvat onder andere het vernieuwen van de funderingen en het energiezuinig maken van de woningen. De toegepaste circulaire maatregelen richten zich op het inventariseren van de mogelijkheden van hergebruik van ‘geoogste’ materialen uit de bestaande woningen en het toepassen van nieuwe materialen met een lange levensduur:

De goede hout balken van de begane grondvloer wordt hergebruikt voor de gordingen, muurplaten en de slapers rond de dakkapellen.
De uitbouwelementen en dakkapellen zijn gemaakt van geacetyleerd hout (zgn. Accoya) en lokaal geproduceerd. Ook de inhaakkozijnen zijn van Accoya. Deze bouwelementen zijn demontabel, wat ten goede komt aan de herbruikbaarheid.
Toepassen van circulair beton, dat voor 30% uit hergebruikt betongranulaat bestaat.
Hergebruik van de oude betonnen dakpannen door deze te vergruizen en te vermengen met de vrijgekomen grond ten behoeve van de uitbouwen. Het mengsel wordt gebruikt als werkvloer onder de nieuwe funderingen. Doorgaans wordt voor de werkvloer schuimbeton of tempex gebruikt. De bergingen komen op de oude betonnen fundering.

Een materialenpaspoort, verankerd in het toegepaste BIM-model, borgt informatie over – en herkomst van de gebruikte materialen voor de lange termijn. Een NIBE-milieuclassificatie is als maatstaf gebruikt voor het meten van de milieubelasting van toegepaste nieuwe materialen.

In Bavodorp is aandacht voor klimaatadaptatie. De bergingen en de uitbouw van de woningen hebben een groen dak met sedum beplanting. Op de uitbouw zijn zonnepanelen geplaatst. Voor een maatregel tegen droogte en de lage grondwaterstand zijn infiltratiekratten geplaatst voor de afvoer van het hemelwater op eigen terrein. De scheidingsmuurtjes zijn vervangen door haagjes. De gemeente Haarlem onderzoekt of in de omgeving meer bomen aangeplant kunnen worden. Ymere biedt bewoners de mogelijkheid om aan de achterzijde van de woningen zonneschermen te installeren. Ymere staat met dit inspirerende project in de etalage van Platform31 voor een circulaire en klimaatbestendige renovatie.

C-creators en TU Delft werken met Ymere aan het Handboek circulair renoveren, in opdracht van het Ministerie van BZK en Provincie Noord-Holland. Wouter van Twillert en Merel Stolker presenteren de belangrijkste lessen uit het Handboek.

Circulaire en klimaatbestendige renovatie

Het opvangen van water draagt bij aan een meer gezonde, groene en leefbare woonomgeving. Onder andere hoe woningen in een gebied met wateroverlast door extreme buien, meerwaarde krijgen door het water te benutten.

Tom Bergevoet, temp architecture presenteerde het boek ‘Het gebouw als watermachine, de BNA – Stad x Klimaat’. Het boek gaat in op oplossingen om bestaande corporatie woningen een nieuwe levenscyclus te geven, inspelend op het veranderende klimaat. Dit kan met eenvoudige ingrepen, zoals het toevoegen van regentuinen en zonwering. Een blauwgroen dak en het upgraden van de installaties dragen bij.

Marcel Grootenboer, de Alliantie en Eric Leijten, Logchies gingen in op de renovatie van 124 appartementen aan het Staalmanplein. De portiek-etage woningen uit de jaren 50 hebben een tweede leven gekregen. Het gebouw is gerenoveerd in plaats van gesloopt en nieuw gebouwd. Hierdoor is 25% CO₂-r bespaard. De woningen hebben energielabel B dankzij isolatie van gevels, vloeren en daken, het installeren van zonnepanelen en het aansluiten van de verwarming op het lokale warmtenet.

De Alliantie staat met dit inspirerende project in de etalage van Platform31 voor een circulaire en klimaatbestendige renovatie.

Duurzame mobiliteit

In Uden is een heel mooi en navolgbaar initiatief van duurzame mobiliteit. De gemeente Uden, AreaWonen en IBN vormen de coöperatie ‘Uden Duurzaam op Weg’. Zij bieden tegen een zo laag mogelijk tarief elektrisch deelauto’s aan buiten werktijd. Voor de corporatie is deelname aan ‘Uden duurzaam op weg’ voordelig. De bedrijfskosten van het wagenpark voor AreaWonen daalden met 50% ten opzichte van het oude systeem met een kilometervergoeding. De declaraties voor zakelijk verkeer met een eigen auto zijn gehalveerd. Medewerkers reizen meer samen en vaker met een elektrische auto. Het aandeel fossiele brandstof van de bedrijfsauto’s is gehalveerd. Ook particulieren maken dankbaar gebruik van een elektrische deelauto buiten kantoortijden. Huurders doen er hun voordeel mee. Het resultaat stemt tot volle tevredenheid. Bedrijven sluiten zich aan als lid van de coöperatie.

Jan van Vlijmen, de gemeente Uden ging in op ‘Uden duurzaam op weg’, waarom de gemeente dit initiatief nam en hoe de organisatie is ingericht.

John Sleegers, AreaWonen deelde de ervaring van medewerkers en de bewoners van AreaWonen.

Frank Nienhaus, Goodmoovs, lichtte de techniek achter de deelauto’s toe. Deze techniek maakt dat de deelname aan ‘Uden duurzaam op weg’ simpel en aantrekkelijk is.

In het boekje Corporaties en duurzame mobiliteit wordt Uden duurzaam op weg gepresenteerd als een van de 12 mooie voorbeelden waar corporaties ervaring opdoen met duurzame mobiliteit. Uden duurzaam op weg was winnaar van de Award nationale deelauto.

Circulaire sloop

Tijdens deze sessie met 80 deelnemers presenteerden Gerrolt Ooijman en René Plaggenburg vanuit Wonion en Dusseldorp hoe corporaties kunnen bijdragen aan het sluiten van de materialen cirkel en meer circulair werken. Dit leverde mooie gesprekken op met voorbeelden hoe je huurders, collega’s en de ketenpartners bij kunt betrekken.

Gerrolt Ooijman, directeur-bestuurder ging in op hoe Wonion werkt aan circulariteit. Hoe betrekken zij huurders en dragen zij bij aan de acceptatie van tweedehands materialen. Hoe betrekken zij collega’s en werken zij hier samen aan in de keten. Wonion werkt samen met Insert om massa te maken en materialen toe te passen bij onderhoud, renovatie en nieuwbouw. Lees meer over de drive en aanpak van Wonion in dit artikel op de website van de Circulaire Bouweconomie.

Hoe ga je van nieuwbouw naar vernieuwbouw en hoe verander je de manier van denken en kijken om een structurele verandering te maken?

René Plaggenburg, directeur Dusseldorp Infra sloop en Milieutechniek en voorzitter van de coörperatie Insert, vertelde hoe materialen opslagplaatsen helpen bij het sluiten van de materialen cirkel. Deze zogenaamde hubs, voor bijvoorbeeld plafonds, sanitair, hout of deuren worden gevoed met bouwmaterialen afkomstig van onder andere corporaties. Corporaties nemen daarnaast materialen af die opnieuw toegepast worden. Het start bij circulair slopen en een samenwerking in de keten die ervoor zorgt dat de materialen weer goed gebruikt worden.

De Isolatie uitdaging

De Utrechtse corporaties Mitros en Portaal deelden de ervaringen opgedaan in de Isolatie Uitdaging. In 2019 organiseerden Mitros, Portaal en Bo-ex deze challenge voor productinnovatie onder het motto Ieder Huis een nieuwe jas. Hoe kom je tot ondernemend samenwerken waarbij je een innovatie samen verder brengt naar de fase van ‘we gaan het samen, opdrachtgever en opdrachtnemer, daadwerkelijk uitvoeren in grotere volumes?’

Michel de Graaf, Mitros presenteerde het proces van de Isolatie Uitdaging. Waarom is deze challenge georganiseerd? Wat betekent het op gang helpen van productinnovatie voor de rol van de corporatie én de aanbieders? Hoe verloopt de samenwerking en wat kunnen we van de Isolatie Uitdaging leren. En hoe voorkomen we een challenge moeheid bij leveranciers en aanbieders?

Lees hier meer over de resultaten van de Aerofill Wall van de Takkenkamp Groep die bij een proefwoning van Portaal in Amersfoort werd getest!

Annemieke van Doorn, Portaal en Marcel van Haren, Takkenkamp deelden de ervaringen bij de uitvoering van één van de prijswinnende producten. Hoe kom je samen tot doorontwikkeling van het product, welke Kritische Prestatie Indicatoren zijn benoemd en wie neemt welke risico’s?

EU-Fondsen benutten

De fondsen vanuit de Europese Unie bieden diverse kansen voor corporaties om huurwoningen te verduurzamen. EU-fondsen legden de nadruk op innovatie maar nu lijkt er ruimte te komen voor renovatie. Het nieuwe Corona-herstelfonds waaruit Nederland mogelijk 5,6 miljard ontvangt, is hierin interessant. Een volgend Kabinet zal besluiten hoe deze middelen ingezet worden. Aedes zet hierbij in op een grootschalig isolatieprogramma.
Robin van Leijen, namens Aedes lobbyist in Brussel is goed ingevoerd en deelde de mogelijkheden om EU-fondsen te benutten.

Een mooi voorbeeld van een succesvolle EU toekenning is een project van AreaWonen.

Regenwateropvang op eigen terrein

Elke corporatie kan bijdragen aan een groenere leefomgeving die beter in staat is om regenwater op te vangen en hitte te temperen waardoor extremer weer minder overlast geeft. Hoe organiseer je het zo dat dit voor bewoners en corporatie een win-win situatie is? Hoe kan je als corporatie regenwater opvangen op eigen terrein en met wie kan je samenwerken?

Daniel Goedbloed, programmamanager bij Rainproof Amsterdam, vertelde over de noodzaak van klimaatadaptatie en de problematiek in urgente gebieden zoals de Rivierenbuurt in Amsterdam. Hij ging in op de rol van de gemeente, Waternet en andere partners bij het vinden van oplossingen.

Esli Endlich, gebiedscoördinator in de Rivierenbuurt, vertelde hoe de Alliantie een klimaatadaptieve binnentuin heeft gerealiseerd in een gebied in Amsterdam dat gevoelig is voor wateroverlast. De bewoners hebben hier nu een mooie groene tuin die water opvangt én een plek om elkaar te ontmoeten.

Francien van Dessel, Hoveniersbedrijf van der Tol belichtte de technische aspecten van hemelwaterberging. Zij vertelde hoe de regenwateropvang op eigen terrein in de binnentuin in de Rivierenbuurt is geregeld en wat de verschillende mogelijkheden zijn. De ECOstad van Van der Tol biedt groene oplossingen voor de klimaatbestendige stad van de toekomst.

Circulariteit door samenwerking in de keten

Tijdens een inspirerende sessie met meer dan 60 deelnemers werden we meegenomen in circulair werken voor corporaties. Hoe je met samenwerkingen en het ontdekken van nieuwe technieken kunt bouwen en renoveren. Met aandacht voor hoe je draagvlak onder collega’s kunt creëeren voor circulair denken.

Woningen gaan gemiddeld meer dan 100 jaar mee, tussendoor worden er onderhoudswerkzaamheden en kwaliteitsverbeteringen aan de woning uitgevoerd, deze renovaties richten zich de afgelopen jaren veelal op de energietransitie: Lagere kosten en minder Milieu impact zonder in te leveren op comfort. Tijdens deze sessie namen sprekers het woord die ons meenamen in Circulariteit- ‘Hoe voorzie je in de onderhouds en renovatiebehoefte met de inzet van zo min mogelijk (nieuwe) materialen.

Kim Kerckhoffs en Sietse Jager van Talis deelden hun ervaring met een circulair renovatieproject in de Voorstenkamp in Nijmegen. Zij gaven een beeld van het verloop van de communicatie met huurders en de samenwerking met ketenpartner Quadrant, die ook hun ervaringen in deze bijeenkomst deelden.

Haico van Nunen, Lector duurzame renovatie Hogeschool Rotterdam en werkzaam bij Bouwhulpgroep onderzocht waar de kansen liggen voor corporaties en hoe deze te verzilveren zijn door samenwerking in de bouwketen.

Wij bedanken alle deelnemers voor hun enthousiaste deelname en de sprekers: Kim Kerckhoffs, Sietse Jager, Rob Hagemans, Stef Cuppens en Haico van Nunen voor hun inspirerende verhalen.

We zien jullie graag terug bij de sessie op 17 Februari met als thema ‘regenwateropvang op eigen terrein’.

Meters maken!

De eerste bijeenkomst van Groene Huisvesters 2021 werd bezocht door 100 mensen: corporaties en huurders belangen organisaties ontmoetten elkaar. Met 2 interessante presentaties en een mooie discussie kregen deelnemers meer inzicht in de stappen die kunnen worden ondernomen naar energiebesparing door bewustwording met behulp van een energiemonitor gekoppeld aan de slimme meter.

Kleine stapjes, grote impact!

De energietransitie bestaat uit meer dan alleen innovatieve en technologische oplossingen. Mensen moeten de oplossingen inpassen in hun eigen gedrag en leefomgeving. Dit werkt alleen als ze zèlf het belang zien als persoon of voor de organisatie die ze vertegenwoordigen. Huurders die zelf acties nemen die hen voordeel opleveren, inspireren anderen hen na te volgen.

Elke corporatie kan haar bewoners helpen de energielasten te verlagen. Hoe organiseer je het zo dat dit voor bewoners en corporatie een win-win situatie is? ‘Meters maken’ is een initiatief van Aedes en Woonbond om energiemonitors structureel aan huurders aan te bieden. Hier vind je meer info over het project en de energiemonitors.

Marco Kersing, manager vastgoed van Oost Flevoland Woondiensten vertelde hoe OFW dit heeft georganiseerd in de polder. De huurders van OFW hebben de laagste lasten van Nederland. OFW werkt samen met de Natuur en Milieufederatie Flevoland in de campagne ‘Ontdek je lekje’. Dankzij een energiemonitor krijgen huurders inzicht in hoeveel energie de waterkoker, televisie of droger verbruikt en ook het gasverbruik voor koken, douchen en verwarmen wordt zichtbaar. Huurders kunnen een energiemonitor lenen om meer inzicht te krijgen. Een energiecoach opgeleid door de Woonbond kan de huurder helpen te besparen. Na een enthousiaste introductie is deze campagne verbreed naar alle bewoners van Flevoland. De Huurders Belangen Vereniging is vanaf het eerste moment betrokken en deelt ervaringsverhalen van bewoners. Onder andere dankzij de inspanning van OFW is de Regeling Reductie Energiebesparing Woningen nu beschikbaar voor alle huurders in Nederland.

Ernestine Elkenbracht, Quintens vertelde hoe corporaties mee kunnen doen aan ‘Meters maken’, een initiatief van Aedes en de Woonbond. Zo kan je gebruik maken van standaard processen van de corporatie, zoals woningmutatie, een renovatie, de oplevering van verduurzamingsmaatregelen of een energiecoachingsproject. Een moment dat een corporatiemedewerker achter de voordeur komt, bijvoorbeeld om een reparatie uit te voeren kan je benutten om huurders energiebewust te maken. Ook kan de corporatie hierbij samenwerken met een installateur of energiecoach van de huurdersorganisatie of het lokale energieloket. Quintens helpt corporaties op weg een proefjaar te starten met een minimum van 100 energiemonitors. De corporatie doet ervaring op met het op gang brengen van bewustwording en energiebesparing bij huurders op een zo gemakkelijk mogelijke manier. Na het proefjaar volgt een opschaling om meer bewoners te bereiken, het streven is om jaarlijks 2 tot 10% van de huurders te bereiken.

Veel dank aan alle aanwezigen die aansloten bij deze online sessie en de sprekers Marco Kersing en Ernestine Elkenbracht voor het inspirerende verhaal.

Bewustwording-energiegedrag