Groen/blauwe oplossingen
Groen in de omgeving
Een groene leefomgeving is om allerlei redenen belangrijk voor het welzijn; en de bijdrage aan verkoeling van de woning is daar één van. De Hogeschool van Amsterdam heeft berekend dat 10% meer vergroening – zoals groene tuinen, gevels en daken en wijkparkjes- leidt tot ongeveer een halve graad verkoeling van de stad (zie: Onderzoeken HvA) Lokaal is de gevoelstemperatuur nog belangrijker. Daar kan het temperatuur verschil oplopen tot 9 graden of je in de schaduw van een boom of de felle zon staat (zie: Onderzoeken WUR). Als die boom voor de woning staat, kan dat net zo effectief zijn als zonwering. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat dit niet bij alle woningtypen mogelijk is: bij een flatgebouw zullen alleen wooneenheden op lagere verdiepingen van de schaduwwerking van groen profiteren.
Groene daken
Naast de waterbergende, geluiddempende en ecologische functie van een groen dak heeft een groen dak ook een verkoelende werking op de omgeving. Over het algemeen kunnen we twee soorten groendaken onderscheiden: extensieve en intensieve.
Extensieve groendaken worden vaak bedekt door een dunne laag substraat waarin verschillende soorten sedum of andere droogte bestendige soorten groeien. Ze zijn meestal makkelijk aan te leggen en onderhoudsarm, maar hebben door de beperkte wateropslag een zeer lage verkoelende werking.
Intensieve groendaken hebben een grotere koelende werking door een dikkere laag substraat waarin in dieper wortelende planten kunnen worden aangeplant. Ze zijn echter relatief zwaar en kunnen niet eenvoudig op bestaande gebouwen worden geplaatst. Door middel van capillaire vezels kunnen dunne lagen substraat nu ook voorzien worden van genoeg water om tijdens een hete periode lang te blijven koelen (blauwgroen dak). Echter bij een geïsoleerde woning zal het toepassen van een groen dak vooral effect hebben op de oppervlaktetemperatuur aan de buitenzijde van de woning en zal de invloed beperkt zijn op de binnentemperatuur. Met name bij niet-geïsoleerde woningen waar warmtetransport door het dak voor ongewenste opwarming kan zorgen, kan een groen dak de situatie in de woning (vooral direct onder het dak) verbeteren.
Van belang is dat de planten voldoende water hebben. Als het water in een droge periode opraakt, valt het verkoelingseffect op de luchttemperatuur weg. Blauwgroene daken zijn wat dat betreft effectiever dan groene daken zonder waterberging.
Groene daken kunnen helpen het hitte-eilandeffect te verminderen en zomerse luchttemperaturen direct boven het dak te verlagen. In vergelijking met donkere bitumen daken absorberen planten minder zonne-energie en slaan zij minder zonne-energie op. Bovendien wordt deze energie meestal direct gebruikt voor fotosynthese in plaats van de temperatuur van het dakoppervlak te verhogen. Als een oppervlak heet is, straalt het de warmte terug naar de omgeving. Omdat groene daken (en vegetatie in het algemeen) over het algemeen een lagere oppervlaktetemperatuur hebben gedurende de dag dan materialen zoals bitumen, grind, enz., verwarmen ze de lucht ook veel minder.
Groene gevels
HOE KOELEN GROENE GEVELS DE OMGEVING?
Gevelgroen biedt verkoeling door drie mechanismen: schaduw, verdamping en isolatie. Van deze drie is schaduwwerking het meest effectief. Dit betekent ook dat een grotere bedekkingsgraad van gevelgroen voor meer verkoeling zorgt. Gevelgroen schermt de gevel af waardoor de oppervlaktetemperatuur niet zo hoog oploopt als van een gevel zonder groen. Groene gevels stralen daardoor minder warmte uit. Voetgangers in straten met groene gevels worden door gevelgroen aan minder hoge oppervlaktetemperaturen blootgesteld.
Een groene gevel kan een groot effect van meer dan 10 graden Celsius op de geveltemperatuur hebben, terwijl het effect op de buitenlucht temperatuur vaak gering is. Zie de resultaten van de HVA in het Kenniscentrum Techniek via deze link.
Het verkoelend effect van groene gevels hangt uiteindelijk af van de hoeveelheid en geometrie van de vegetatie, de vegetatiesoort, bodemvocht condities, het klimaat, en het seizoen (Eleftheria & Jones, 2008; Cameron et al., 2014). Over het algemeen geldt dat het verkoelend effect van groene gevels groter is voor gevels die de meeste zonnestraling ontvangen. Ook geldt hoe smaller de straat, hoe groter het effect op de luchttemperatuur.
HOE KOELEN GROENE GEVELS DE WONING?
In de zomer kan gevelgroen voor een isolerend effect zorgen waardoor het binnenshuis koel blijft. Als gevolg daarvan kan gevelgroen de koeltebehoefte in de woning en daarmee het gebruik van airconditioning verminderen. Hedera (Klimop) en de zilverbladige, semi-kruidachtige Ezelsoor blijken de beste keuze te zijn voor groene gevels als het gaat om koelingsefficiëntie (Cameron et al., 2014). Ze hebben beiden een dicht bladerdek. Hedera zorgt vooral door zijn schaduwwerking voor een verlaging van de geveltemperatuur en een effect op de buitenlucht. Ezelsoor zorgt door zowel beschaduwing van de gevel als door verdampingskoeling voor lagere temperaturen van de buitenlucht.
Stand van zaken
Inventarisatie
Groene Huisvesters inventariseerde de eerste ervaringen met blauwgroene daken bij corporaties eind 2020. Een op de vier corporaties heeft beleid voor het toepassen in de nieuw- en/of bestaande bouw.
Belemmeringen groene daken
Bij het toepassen van groene daken is de opstand van het dak vaak een belemmering, bovendien staat het dak in de zomer vaker droog waardoor de verkoelende functie zeer beperkt is. Een waterfilm tussen dak en constructie zorgt met name voor verkoeling, in de zomerperiode verdampt het water.
Het verkoelende effect van een groen dak is met name op de bovenste verdieping van de woning, volgens een studie van HvA scheelt dat 1 graden.
Onderhoud
Er zijn ervaringen met de verloedering van groene daken en hoge kosten voor het groen onderhoud. Vaak behoeven sedum daken weinig onderhoud gedurende het jaar, maar zijn deze daken ook minder effectief tegen verkoeling. Als er sprake is van een groenblauw dak zijn de onderhoudskosten hoger. Tegelijkertijd blijft bij een groen dak de UV-straling op de bitumenlaag beperkt, waardoor het dak minder snel verdroogt. Hierdoor is er minder onderhoud van het dak nodig. Hoe deze bespaarde kosten zich verhouden ten opzichte van de extra groen onderhoudskosten dient verder te worden onderzocht.
Volgens metingen van Ymere kan een zwart bitumen dak 90 graden worden, een wit dak 60 en een blauwgroen dak 30 graden. Dat heeft effect op de omgeving maar ook in de woning direct onder het dak. De voorwaarde hierbij is dat het groene dak wel een water bufferende werking heeft om langer te kunnen blijven koelen tijdens een hittegolf.
Effect
Portaal heeft diverse pilots gedaan met screens, zonwerende folie en groene gevels. Huurders ervaren dat het hierdoor 3 tot 4 graden koeler is. Maar het is niet voldoende om de woning voldoende te koelen tijdens een hittegolf. In het Prettig Groen Wonen onderzoek (Zie: Onderzoeken WUR) wordt verder onderzocht wat het daadwerkelijke effect is van gevelgroen op de temperatuur in de woning. Ook het isolerende effect in de winter wordt onderzocht.
Financiering
Hogere opbrengst zonnepanelen
Zonnepanelen in combinatie met een groen dak zorgt voor een hoger rendement van de zonnepanelen (tot 15%). Wel zijn er constructieve randvoorwaarden voor de gecombineerde toepassing.
Langere levensduur daklaag
Doordat de onderlaag van het dak niet direct wordt blootgesteld aan zonlicht, is de levensduur verwachting van een groen dak langer dan dat van een gewoon dak. Een groen dak kan tot 26% langer mee.
Financiële regelingen
Veel gemeenten, waterschappen en verzekeraars stellen subsidies beschikbaar voor het aanbrengen van groene daken (Tag: financiële regelingen)
https://groenehuisvesters.nl/wp-content/uploads/2021/07/Financie%CC%88le-regelingen-2.pdf
Voorbeelden
Groene Huisvesters bracht in de reeks Corporaties en Klimaatadaptatie de ervaring met Blauwgroene daken binnen het RESILIO project van de Amsterdamse corporaties in beeld.
Dakenstrategie
Een corporatie heeft de investering in groene PV-daken geschrapt omdat er te veel onzekerheden waren over de kosten van het beheer. Meer kennis is nodig om een goede afweging te maken en investeringen te kunnen verantwoorden.
In de Amsterdamse Dapperbuurt heeft Ymere gevelgroen toegepast en meten zij het effect. Ymere heeft hoge verwachtingen van het verkoelend effect.
Woonstad Rotterdam heeft witte daken gerealiseerd. De effecten zijn gemeten door sensoren in de woning en op het dak. Zij hebben geen effect gemeten.
Ymere heeft een start gemaakt met toepassing blauwgroene daken in het kader van RESILIO Amsterdam . Daaraan doen ook de andere Amsterdamse corporaties mee zoals de Alliantie en Eigen Haard. Een belangrijke voorwaarde is dat het dak een opstand heeft van minimaal 15 centimeter. Ymere pompt regenwater naar een dak, daar wordt gemeten wat de effecten zijn op verkoeling en wateropslag. Samen met Consolidated BV zijn er nulmetingen uitgevoerd.
Vervolgstappen
Voor het vervolg is het van belang om de ervaringen van bewoners op te halen. In het bijzonder of ze een koelende werking merken, en hoeveel het onderhoud heeft gekost. Het Nationaal Dakenplan heeft een laatste update naar de facts en values van groene daken gepresenteerd. (https://www.nda.nl/groendak-voordelen/)