Hitte Beleid
Door klimaatverandering worden onze zomers steeds heter. Jaar na jaar sneuvelen records – en dat heeft zijn weerslag op welzijn en gezondheid. Het onderwerp staat bij steeds meer partijen op de agenda, maar veel maatregelen zijn nog altijd vooral gebaseerd op gezond verstand, in plaats van op harde data. Bijvoorbeeld als het gaat over het hittebestendig maken van woningen. Dat zegt Marcel Tonkes van de provincie Overijssel. Hij was in 2021 betrokken bij een studie binnen de onderzoekslijn Klimaatbestendige Stad (KBS) van het Nationaal Kennis- en innovatieprogramma Water en Klimaat (NKWK).
Breed consortium
“Wat is effectiever: gordijnen aan de binnenkant van een woning of zonwering aan de buitenkant?”, noemt Tonkes als voorbeeld. “Hoe zit het met hitte in huizen die goed geïsoleerd zijn? En welke rol speelt ventilatie? Dat type vragen probeerden we te beantwoorden, door bureaustudie, modellering en feitelijke metingen.”
De studie werd uitgevoerd door een breed consortium met adviesbureau Tauw, de Hogeschool van Amsterdam, adviesbureaus Arcadis en RIGO en het RIVM. Tonkes was voorzitter van de begeleidingsgroep, waarin ook onder meer gemeenten, het Klimaatverbond en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) vertegenwoordigd waren. De coördinatie lag bij adviesbureau TAUW en de Hogeschool van Amsterdam.
Rol van bewoners
“Het doel van de bureaustudie was het samenbrengen van de beschikbare kennis over de invloed van gebieds- en gebouwkenmerken op hitte in woningen”, vertelt Tonkes. “Voorbeelden van gebiedskenmerken zijn de mate van verharding, de straatinrichting en de aanwezigheid van water. Bij gebouwkenmerken is bijvoorbeeld gekeken naar de oriëntatie van de ramen, de ligging van de kamers, en de mate van isolatie.”
Een van de uitkomsten van de modellering was dat het gedrag van bewoners van grote invloed is op de temperatuur in de woning. “Ventilatie speelt een grotere rol dan gedacht”, zegt Tonkes. “En binnen de gordijnen dichtdoen heeft veel minder effect dan zonwering aan de buitenkant gebruiken.” Een andere bevinding was dat woningisolatie als hittewerende maatregel alleen goed werkt in combinatie met zonwering aan de buitenzijde. “Die informatie is heel relevant voor corporaties en projectontwikkelaars.”
Handreiking beschikbaar
Tonkes noemt wel meteen een beperking van het onderzoek: “De studie duurde maar één jaar – en dan uitgerekend een jaar waarin er geen hittegolf was”, zegt hij. “We zouden dus heel graag ook in komende jaren nog dergelijke feitelijke metingen uitvoeren. Want nu is alleen gewerkt met modellering.” Een andere kanttekening is dat in het onderzoek maar een beperkt aantal woningtypen is onderzocht, namelijk rijtjeswoningen en appartementencomplexen. “Dus ook daar is nog wel werk te doen.”
Toch wist het consortium op basis van de modellen en de verzamelde data al wel een handreiking te publiceren over hitte in bestaande woningen. Die is nu beschikbaar via de pagina over NKWK-KBS. “De volgende stap is dat deze kennis breed wordt gecommuniceerd”, zegt Tonkes. “Bijvoorbeeld door de trekkers van het DPRA en de Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS), maar ook bijvoorbeeld door het ministerie van BZK.”
Link met gezondheid
De communicatie naar de verschillende doelgroepen – onderzoekers, professionals bij overheden, maar ook bouw- en woningcorporaties en zorginstellingen – is een volgend punt van aandacht. “Over heel Nederland krijgt hittestress nog steeds relatief weinig aandacht”, merkt Tonkes op. “Ook binnen het DPRA. Dat komt doordat veel projecten worden gefinancierd vanuit het Deltafonds, dat zich nadrukkelijk richt op watergerelateerde uitdagingen. En dat terwijl hitte jaarlijks veel meer doden opeist dan wateroverlast, droogte of overstromingen.”
Om ook hitte hoger op de agenda te krijgen, is volgens Tonkes extra onderzoek van belang. “Bijvoorbeeld naar de link tussen hitte en gezondheid en kwetsbare groepen”, legt hij uit. “Ook op dat vlak is er nog weinig feitelijke onderbouwing. Landelijk is er al wel langere tijd aandacht voor hitte, bijvoorbeeld via het Nationaal Hitteplan. Maar we weten nog niet altijd precies hoe je dat het beste vertaalt naar de DPRA-werkregio’s, en naar de verschillende sectoren. Waar is welke aanpak het beste? Dat moeten we echt nog verder uitdiepen.”
Rol van de omgeving
Een ander punt is aandacht voor het omliggende gebied, bijvoorbeeld in de vorm van vergroening. “Dat kan wél met de Impulsregeling Klimaatadaptatie”, zegt Tonkes. “Daarin kun je zaken slim combineren. Maar hoe je groen het beste kunt aanleggen, ook in combinatie met bijvoorbeeld de inrichting van straten en de positionering van gebouwen, is nog niet altijd even duidelijk.”
Vervolgonderzoek via nieuwe projecten binnen NKWK-KBS is dan ook nodig, benadrukt Tonkes. “Onlangs is een nieuwe uitvraag gestart”, zegt hij, “en een paar mensen uit onze begeleidingsgroep gaan daarmee aan de gang.”
De bevindingen en conclusies van het onderzoek naar hitte in woningen zijn beschikbaar voor gebied en gebouw (pdf, 782 kB), en gebruiker (pdf, 660 kB). Op basis van het onderzoek is ook een handreiking (pdf, 18 MB) gemaakt voor gemeenten en woningcorporaties.
