Duurzaamheidsakkoord en geveltuinen Den Bosch

Op woensdag 17 juni ontvingen we in Den Bosch weer de eerste groep deelnemers op het Stadhuis in Den Bosch. Heel bijzonder om in een groep van 20 mensen ervaringen uit te wisselen over de samenleving tussen corporaties, gemeenten en huurdersorganisaties over het duurzaamheidsakkoord.

Prestatieafspraken
Den Bosch heeft over meerdere jaren prestatieafspraken gemaakt (2018-2025) rondom vier thema’s: energie, circulair, klimaatadaptatie en biodiversiteit en de mens. Rob Bogaarts (directeur klant en samenwerking BrabantWonen) presenteerde met trots de resultaten die in de afgelopen 1,5 jaar zijn behaald door goede samenwerking tussen Brabantwonen, Zayaz, Mooiland, JOOSt, gemeente Den Bosch, Stedelijk Huurdersplatform ’s-Hertogenbosch. Waterschap AA en Maas en Enexis. Ze hebben forse stappen gemaakt in het energiezuiniger maken van woningen. Het afgelopen jaar hebben de corporaties in beeld gebracht welke materialen gebruiken en afvoeren bij nieuwbouw, renovatie en onderhoud. Dit helpt hen om meer circulair te werken, De bouwsteen Prestatieafspraak Databank bouwmaterialen vind je hier.

Ook rondom klimaatadaptie en biodiversiteit worden de eerste stappen gezet. Dit thema is nieuw voor de corporaties. Het maken van goede prestatieafspraken en een uitvoeringsprogramma helpen hierbij.
Rob: “De mens is het belangrijkste thema maar meteen ook het meest vaag. Bij klimaatadaptie gaat het om veilig en gezond wonen en om extreme buien, droogte en hitte op te vangen. Een groenere leefomgeving en meer biodiversiteit is waardevol voor mensen. Hiervoor is meer nodig dan enkele goedbedoelde pilots.”

Duurzaamheidsakkoord
Raoul Beckers (gemeente Den Bosch) lichtte de aanpak toe om vanuit het Duurzaamheidsakkoord te werken aan klimaatadaptie en biodiversiteit. Den Bosch heeft kaarten gemaakt voor het voeren van de risicodialoog met partners in de stad. De kaart met onder andere hittestress en risico op wateroverlast maakt concreet waar maatregelen nodig zijn. Het is mooi om te zien dat er ook in coronatijd enthousiast doorgewerkt wordt. Allerlei initiatieven in de stad stemmen hoopvol en geven energie aan de samenwerking. Raoul: “De tijd dat iedereen bij een probleem de vraag stelt: “Wat gaat de gemeente hieraan doen?” laten we graag achter ons. Elke partner vervult een eigen rol en levert een bijdrage aan de oplossing van een probleem. Zo bereiken we meer. We moeten blijven kijken of onze normen nog kloppen. De opnamecapaciteit voor water bijvoorbeeld is na een extreme bui gebaseerd op 70 mm. In Vlijmen nabij Den Bosch viel een bui van 140 mm. Dat kunnen we niet opvangen met natte voeten als gevolg. Kloppen de normen nog wel?”

Twan Tiebosch (waterschap Aa en Maas en Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie Zuid-Nederland) geeft aan dat een bui van 140 mm werkelijk extreem is en dat daarop niet wordt gedimensioneerd. Tegelijkertijd hebben we voor de derde zomer op rij te maken met droogte. Ook hittegolven komen steeds vaker voor en leiden tot problemen voor kwetsbare ouderen, waterkwaliteit van stadswateren en gezondheid. Extreme regenbuien bieden onvoldoende soelaas voor de droogte, omdat teveel aan water afstroomt en niet de kans krijgt om te infiltreren in de bodem. Het waterschap Aa en Maas doet er alles aan om water zo lang mogelijk vast te houden en te infiltreren. Dit waterschap werkt samen met de provincie en gemeenten mee aan de risico dialogen klimaatadaptatie. Graag betrekken zij ook de corporaties bij het inspelen op veranderende weersomstandigheden. Door samen te zoeken naar oplossingen bijvoorbeeld door de toepassing van blauwgroene daken op huurwoningen, kan de sponswerking in de stad groter worden en hittestress verminderen. Twan: “Betrek het waterschap bij de planvorming niet alleen in de nieuwbouw maar ook bij het onderhoud en de renovatie van woningen. Dit biedt kansen voor vergroening en het voorkomen van wateroverlast, droogte en hitte.”

Janny Baijens, (Zayaz) zorgde voor een inspirerend slotakkoord met het delen van het geveltuinen project. De gemeente en corporaties bieden 100 geveltuinen aan. De gemeente verwijdert de tegels en brengt goede tuinaarde aan. De corporatie helpt bewoners die een geveltuin willen. Janny: ‘Bewoners zien de waarde en krijgen complimenten van buren. Dan vraag je jezelf af waarom niet meer buren een geveltuin aanleggen. Die mensen zien op tegen het werk en zien niet hoe ze het voor elkaar krijgen. Door meer naast de bewoner te staan, is er meer mogelijk. Een ander keerpunt is om huurders die in een flat wonen en ook een geveltuin willen, ook te helpen.  Waar zijn de kansen bij dit complex om groen aan te brengen? Dit was nu niet mogelijk, maar bij het vervolgproject kunnen we nog meer werken vanuit de houding: ‘wat kan wel!’ Hoe krijg je meer bewoners mee? Dat is een mooie vraag voor een volgende sessie.

Marlou Boerbooms (Groene Huisvesters en Samen Klimaatbestendig) dankt iedereen: ‘In de ochtend was er een digitale sessie over dit onderwerp voor deelnemers die niet fysiek in Den Bosch konden zijn. Een digitaal overleg gaat goed, maar het is nog fijner om met elkaar het gesprek te kunnen voeren!’

De link naar Samen Klimaatbestendig, Corporatie pagina vind je hier.

Duurzame wijk met Buurtwarmtepomp

Op 10 juni organiseerde Groene Huisvesters de digitale sessie ‘Duurzame wijk’. In Culemborg is de ecologische wijk Eva-Lanxmeer. Deze wijk uit 2009 telt 200 woningen waarvan een kwart huurwoningen van KleurrijkWonen. De bewoners, huurders en eigenaar-bewoners delen auto’s, hebben een gemeenschappelijke tuin en creëren een groene leefomgeving. De woningen zijn bijzonder goed geïsoleerd. Samen met de bewoners is een warmtetransitieplan gemaakt om de wijk aardgasvrij te maken. Thermo Bello, het wijkenergiebedrijf is in eigendom van de bewoners, voorziet de woningen van warmte via een lokaal warmtenet. Een aantal woningen gebruiken voor warmtapwater nog gas en daarvoor worden nu alternatieve oplossingen gezocht.  

Dit voorbeeld waarbij eigenaar-bewoners en huurders samenwerken, inspireerde KleurrijkWonen en de gemeente Culemborg om aan de slag te gaan met wijk Voorkoop. Deze wijk telt 1300 eengezinswoningen uit de jaren 80. Het is een zogenaamde ‘bloemkool’-wijk met woonerven die groepjes woningen ontsluiten. De wijkopbouw is ‘gespikkeld’ dwz dat huurders en kopers door elkaa wonenr. Sommige kopers hebben als voormalige huurders de huurwoning gekocht. De meeste bewoners hebben geen grote financiële buffer om te investeren in het aardgasvrij maken van de woning.  

Het participatieproces om samen met de bewoners tot een Warmte-Transitie-Visie voor de hele wijk te komen is vorig jaar opgestart. Parallel daaraan is samen met de bewoners een aanvraag in het kader van de regeling Programma Aardgasvrije Wijken uitgewerkt en ingediend. Deze aanvraag is gebaseerd op het concept van de buurtwarmtepomp waarbij 100% duurzaam opgewekte Hoge-Temperatuur-warmte wordt geleverd door middel van een coöperatief warmtenet (het z,g, Deense model).

Bij het concept met de buurtwarmtepomp wordt het aardgasvrij maken losgekoppeld van de reductie van de warmtevraag. Er wordt dus uitgegaan van een ongewijzigde warmtevraag en zeer beperkte aanpassing van de technische installaties. Er zijn dus geen isolatiemaatregelen nodig om de woningen aardgasvrij te maken. Echter dit is geen pleidooi om niet te hoeven isoleren! Maar door deze loskoppeling kan uitgegaan worden van een andere fasering. Eerst het aardgasvrij maken van de woning en daarna op een natuurlijk en zelf gekozen moment, zoals bij mutatie, de warmtevraag en daarmee de energierekening reduceren. Deze andere fasering zorgt voor een hele andere stemming en sfeer tijdens bewonersavonden. De weerstand tegen de energietransitie neemt af en het aardgasvrij maken van woonwijken met 100% draagvlak wordt realistisch.

De link naar het filmpje De buurtwarmtepomp vind je hier.

Belangrijker dan de techniek is de vrije keuze die de bewoner heeft om aan sluiten op de buurtwarmtepomp. Inzet is dat de woonlasten gelijkblijven. Eigenaar-bewoners moeten echter wel investeren in de aansluiting op een buurtwarmtepomp. Tijdens de eerst bewonersavond vroeg een van de eigenaren naar het bedrag dat hiervoor nodig was. Dit was nog onbekend waarop bewoners afhaakten. Niek Habraken, KleurrijkWonen: ‘Onze leerles is om vooraf het huiswerk te doen. Wij hebben becijferd dat de aansluiting €15.000,- per woning wordt. De energielasten blijven gelijk. Via de aanvraag als proefproject proberen wij de investering voor eigenaren te beperken. Onze tweede leerles is om de ervaring uit eerdere gesprekken te benutten voor het verbeteren van het overleg. Doordat we per woonerf een klein groepje bewoners spreken, hebben we nu na 15 van dit soort bijeenkomsten een echte goede aanpak ontwikkeld. Het is belangrijk te luisteren en samen te werken met de eigenaar-bewoners. De afweging als corporatie wordt daardoor ook scherper. Het ontzorgen van de bewoners is belangrijk. Omdat de buurtwarmtepomp eigendom wordt van de wijk, is eigenaarschap ook bij bewoners nodig. Dat lukt alleen als je daarover samen het gesprek aangaat’.

Foto Paddepoel Energiek, De bouwsteen Prestatieafspraak: Aardgasvrije wijkaanpak vind je hier.

De corporaties die deelnamen aan het digitale spreekuur zijn allen bezig een met aardgasvrije wijkaanpak. Zij waarderen de kleinschalige oplossing met een buurtwarmtepomp voor en door bewoners. Een lokale duurzame bron spreekt aan. In een wijk met eengezinswoningen is het vinden van betaalbare oplossingen een uitdaging. Marlou Boerbooms dankt Niek Habraken voor het delen van dit voorbeeld.

Het klimaatakkoord in prestatieafspraken

Op 6 mei namen 14 deelnemers deel aan een digitale spreekuur van Groene Huisvesters. Het klimaatakkoord in prestatieafspraken leverde veel gespreksstof  op om prestatieafspraken concreet, wederkerig en motiverend te maken. Vooraf ontvingen de deelnemers inspirerende voorbeelden van mooie samenwerking tussen gemeenten, huurdersorganisaties en corporaties. De bouwstenen energiebesparing in prestatieafspraken zijn hier te vinden: Pauline Poeze, die vanuit Aedes meewerkte aan het Startmotorkader, nam deel aan het spreekuur evenals Bastiaan van Perlo namens de Woonbond. Beiden hebben bijgedragen aan de bouwstenen en deelden de mooie voorbeelden. Het Startmotorkader maakt het voor bewoners van corporaties aantrekkelijk om over te stappen van een traditionele verwarming op aardgas naar een aansluiting op een collectief warmtesysteem. Het uitgangspunt is dat de gemiddelde huurder niet meer gaat betalen voor aansluiting op een warmtenet dan voor de gasrekening. Vanuit Twente namen een deelnemer van de gemeente, huurdersorganisatie en corporatie deel. Zij werken samen aan een nieuw set afspraken. Ook de overige deelnemers vanuit de corporaties zijn bezig met de volgende ronde afspraken. In de vragenronde haalden we drie vragen op.

Betrekken bewoners
Een mooi voorbeelden wordt toegelicht in de bouwsteen ‘Prestatieafspraak energiebewust gedrag’. In Dronten geven energiecoaches, opgeleid door de Woonbond, bespaaradvies aan bewoners. Natuur en Milieu Federatie Flevoland is de spil waarmee de gemeente, huurdersorganisatie en corporatie samenwerken. Zij lenen energiemonitors uit aan bewoners en helpen bij het nemen maatregelen. Eenergiebesparen leeft in de gemeenschap dankzij het uitdragen van mooie verhalen via social media. De bouwsteen ‘Prestatieafspraak Huurdersorganisaties beheren eigen budget’ toont aan dat bij huurdersorganisaties energiebesparing hoog op de agenda staat. Zij zetten het budget in op lagere woonlasten door ledlampen, zonnepanelen, advies en hulp bij onderhoud dat voor rekening van de huurder komt. Het Startmotorkader gaat ook in hoe je bewoners betrekt bij de wijkaanpak. Het doel is om te komen tot een gelijk aanbod voor eigenaar-bewoners en huurders om aan te sluiten op een warmtenet. 

Monitoring

Meten is weten maar het begint met een goede definiëring van wat je wilt bereiken. CO2 reductie is het doel van het Klimaatakkoord. Huurdersorganisaties willen graag afspraken maken dat investeren in energiebesparende maatregelen niet leidt tot hogere lasten. Zij willen dit vastleggen in de prestatieafspraken. Het monitoren van de huur en energielasten na een investering in maatregelen, geeft zicht of de afspraken behaald worden. In de bouwsteen ‘Prestatieafspraak Aardgasvrije wijkaanpak’ wordt Groningen belicht. Zij monitoren de werkelijke energieverbruiken. Dit ligt vast in de afspraken. Het bevalt goed. Ook in Amsterdam en andere steden is dit nu de meetlat. Definities over CO2 neutraal wonen dienen eenduidig te zijn. Aedes zette dit op een rijtje en dat vind je hier. Goede monitor start aan de voorkant van het proces waardoor duidelijk wordt welke doelen je wilt bereiken en hoe je dit meet. De Alliantie deelde de ervaring dat een goede uitvoering aandacht verdient. Zo beoordelen zij de kierdichtheid na uitvoering van maatregelen en doen metingen naar de werking in de praktijk. Dit helpt echt om te besparen.

 

De bouwsteen Prestatieafspraak Klimaatadaptatie vind je hier.

Tips voor prestatieafspraken

De laatste vragen waren welke thema’s moet je echt opnemen in prestatieafspraken en welke tips geven we elkaar mee. Het advies is om over meerjaren prestatieafspraken te maken en daarnaast een jaarschijf. Besteed tijd aan een gezamenlijk proces om met de gemeenten, corporaties en huurdersorganisaties te komen tot een gedeelde ambitie. Zorg dat je dezelfde taal spreekt en spreek af hoe je samen de doelen bereikt en hoe je deze meetbaar maakt. Monitor werkelijk energieverbruik en geldbesparing. Respecteer ieders rol. Zo is de gemeente trekker van het warmtetransitieplan per wijk en de warmtenetten. Huurdersorganisaties en corporaties zijn volgend. Loopt de corporatie daarin voorop dan is er meer kans dat dit leidt tot hogere aansluitkosten. Zo blijkt uit de praktijk. Maak concrete afspreken over thema’s waar je elkaar bij nodig hebt zodat de afspraken wederkerig zijn. Klimaatadaptatie is een mooi voorbeeld. In Zwolle geeft de gemeente de corporaties bij elk renovatie en nieuwbouwplan advies hoe dat plan klimaatadaptiever wordt. De bouwsteen ‘Prestatieafspraak Klimaatadaptatie’ gaat in op dit inspirerende voorbeeld. Ook op pilots en over nieuwe thema’s zoals circulariteit zijn goed wederkerige afspraken te maken. Je hebt elkaar hard nodig om draagvlak te krijgen maar ook bijvoorbeeld om materialen stromen opnieuw in te zetten. De bouwsteen ‘Prestatieafspraak Databank bouwmaterialen’ laat dit goed zien. In de Haaglanden worden regionaal samengewerkt en ook dat is een tip. Zo trekken de corporaties samen op bij de afspraken over het programma dat zij uitvoeren om te verduurzamen. Maar ook bij het omzetten van kookgas naar koken op inductie. Kortom inspiratie, ervaring en kennis voldoende. Het was mooi om dit uit te wisselen!

Jullie allemaal bedankt voor je inbreng!!

Digitaal spreekuur: kennis en inspiratie duurzame mobiliteit komen samen

Het eerste digitale spreekuur van Groene Huisvesters smaakt naar meer. Op 22 april spraken Jos Thomaes, green mobility partner en Marlou Boerbooms met corporatie-experts over duurzame mobiliteit. Vooraf ontvingen deelnemers het Inspiratieboekje Woningcorporaties en duurzame mobiliteit dat door Jos en Marlou is gemaakt in opdracht van de Provincie Zuid-Holland.

In het groepje Woonwerkverkeer lichtte Veronique van Trirum de aanpak van Eigen Haard toe. Onder het motto ‘Ik kies en reis bewust’ worden collega’s betrokken en gestimuleerd in het maken van een bewuste keuze voor mobiliteit. De pilot met een mobiliteitspas biedt flexibele mogelijkheden in mobiliteit en geeft inzicht in het reisgedrag. De reis die wordt gemaakt, wordt vergoed. De pilot met gebruik van een (elektrische) fiets voor woon-werkverkeer start zodra het werken op kantoor weer mogelijk is. Harrie Koomen ging in op de aanpak van KennemerWonen waar fietsende collega’s 40 cent per kilometer ontvangen. Ingrid Emmen gaf aan dat WonenBreburg collega’s de mogelijkheid wil bieden te lenen voor de aanschaf van een fiets. Via de woon-werkvergoeding lost de medewerker af op basis van gemaakt fietskilometers. Geld is niet de belangrijkste motivator. Workshops waarop collega’s zelf ideeën inbrengen, zorgen voor bewustzijn. Het uitproberen nieuwe vormen van vervoer helpt ook. Het meest duurzaam is thuiswerken. In deze tijd doen we daarmee volop ervaring op.

In het groepje Bedrijfsvervoer presenteerde Daan Peters van Mitros hoe zij de bus van de toekomst introduceerden. De elektrische bus is kleiner dan de oude diesel bus. Mitros keek met een klein slim groepje naar de bevoorrading van de bus en kwam tot mooie oplossingen. Sommige materialen zaten al 5 jaar in de oude bus zonder gebruikt te worden. Door slimme bevoorrading biedt de bus voldoende ruimte. En blijven onnodige materialen in het magazijn. Dat is positief voor de range van de elektrische bus die in de praktijk ruim voldoende is. De ladder op het dak is vervangen door een nieuw model dat past in de bus. De deur die een vakman vervangen moet bij de huurder thuis, past niet in de kleinere bus. Deze wordt nu door de leverancier afgeleverd op lokatie. Dat scheelt tilwerk en is efficiënter. De overstap naar elektrisch vervoer roept bij sommige vaklieden weerstand op. Het is belangrijk hen goed te betrekken. Maar ook om gewoon te starten. De leasekosten van de elektrische bus zijn nagenoeg gelijk aan de bus op diesel. De laadkosten zijn veel lager en zeker omdat Mitros op eigen terrein zonnepanelen benut. Rozemarijn Vollebregt van Brabant Wonen ging in op de elektrische bakfiets voor de vakman. Collega Tom van Grunsven heeft de bus zelf gebouwd en ingericht. De eerste scepsis van collega’s maakt plaats voor nieuwsgierigheid. Goed voorbeeld doet goed volgen. Dat blijkt ook uit de ander voorbeelden die worden gedeeld in het Inspiratieboekje Woningcorporaties en duurzame mobiliteit.

In het groepje Laadpalen, bewoners en gebiedsontwikkeling nam Barend Jansen van de Provincie Zuid-Holland als opdrachtgever van het Inspiratieboekje deel. Door slimme mobiliteit is er minder behoefte aan parkeerplaatsen. De investeringsruimte die dit oplevert, kan ingezet worden voor een betere woonomgeving met meer groen en/of meer woningen. AreaWonen met Uden duurzaam op weg is een mooi voorbeeld van slimme mobiliteit. De bedrijfslasten gaan omlaag terwijl de huurder of medewerker en auto kan lenen buiten werktijd. Het aantal benodigde auto’s en autokilometers per persoon wordt minder. Pure winst. Laadpalen bij de huurder thuis zullen meer gebruikelijk worden. Het thuis laden is nu al veel goedkoper vergeleken met laden aan een publieke laadpaal. Straks kan je met je elektrische auto geld verdienen door te laden in daltijden. De Totale Kosten (TCO) voor kleinere elektrische auto’s Zijn nu al lager dan van diesel of benzine auto’s. Het voluit meewerken aan laadpalen bij de huurder aan huis als bijvoorbeeld als zelf aangebrachte voorziening is gewenst. Laadpalen in garages of op terreinen van de corporatie zullen steeds meer gemeengoed worden. Het is belangrijk dat corporaties met laadpalen in eigen bezit de kosten voor het opladen aan de gebruiker doorrekenen. De corporatie kan kiezen uit tal van mobiliteitsabonnementen die hierin voorzien. Het is goed dat corporaties deze nieuwe ervaring delen.

Digitaal spreekuur Corporaties en duurzame mobiliteit

De excursie van Groene Huisvesters op 22 april wordt omgezet naar een digitaal spreekuur met Jos Thomaes, green mobility partner en Marlou Boerbooms, energieambassadeur, auteurs van het boekje woningcorporatiesenduurzamemobiliteit. Dit boekje is bedoeld om corporaties te helpen om duurzame mobiliteit te benutten voor betaalbaar wonen, de eigen bedrijfsvoering en ten gunste van de huurder. Het toont voorbeelden van hoe corporaties en gemeenten samen met bewoners en partners kansen verzilveren in gebiedsontwikkeling, het eigen wagenpark delen en het mobiliteitsgedrag verduurzamen. Goed voorbeeld doet goed volgen! Daarom heeft de provincie Zuid-Holland opdracht gegeven voor het inspiratieboekje ‘Woningcorporaties en duurzame mobiliteit’.

Geniet van de mooie voorbeelden. Wij wensen je niet alleen veel leesplezier toe, maar vooral lef en inzet om deze mooie voorbeelden ook zelf in de praktijk te brengen. Wil je meedoen aan het spreekuur, meld je hier aan.

Woningcorporaties en duurzame mobiliteit

Modernisering Oost Flevoland Wonen spreekt aan

Vol inspiratie reisde de groep deelnemers na de excursie op 19 februari van Dronten weer huiswaarts. Truus Sweringa en Marco Kersing ontvingen de groep hartelijk op kantoor van OFW. Truus  deelde haar inspiratiebronnen. In de allereerste plaats inspireren de bewoners. De mooiste en meest twinkelende ideeën ontving Truus van hen. De huurdersorganisatie gaf aan dat deze inspiratie wederzijds is temeer omdat OFW het voordeel van energiebesparing volledig ten bate van de huurder laat komen. Ook biedt OFW bewoners keuze vrijheid met opties bij een modernisering. Daniel Kahneman leert ons dat verlies twee keer zo zwaar telt dan winst. OFW vraagt daarom geen huurverhoging voor de modernisering maar verlengt de levensduur naar 40 jaar. Harari leert ons dat verhalen kunnen bijdragen aan meer inzicht. Soms is de logica van de mens niet in overeenstemming met de werkelijkheid. Zo denken velen door de woning kierdicht te maken, te besparen maar juist ventileren draagt bij aan drogere, gezondere lucht die met minder energie op te warmen is. Dit moet je wel uitleggen. Dat geldt ook voor het belang van waardecreatie door modernisering. OFW heeft hiervoor een beslismodel ontwikkeld (zie foto impressie) dat de deelnemers aan deze excursie enorm aanspreekt. Sinek leert ons dat je de waarom vraag als uitgangspunt moet nemen en niet meteen de stap naar wat en hoe moet maken.Ook Jan Rotmans is een inspiratiebron met de transitietheorie. Tenslotte werkt OFW vanuit de Trias Energetica. Een VABI aanpak die inzet op zoveel mogelijk verbetering van het label tegen zo laag mogelijke kosten,  leidt niet naar de optimale keuzen op de lange termijn. Het motto van OFW is dan ook” doe het in een keer goed’.

Marco toonde de praktijk en resultaten van de modernisering van de woningen. Opvallend is dat huurders in de praktijk meer energie besparen dan vooraf berekend is. Dit geldt ook voor elektra terwijl mensen steeds meer apparaten in huis hebben. Huurders besparen na een modernisering gemiddeld 60 euro per maand aan stookkosten. Dit doet hen beseffen dat ook een forse besparing op elektra mogelijk is, wanneer je daaraan aandacht besteed. Om huurders inzicht te geven in de werkelijke kosten, zet OFW energiemonitors in. Hierbij is een samenwerking ontstaan met de Natuur en Milieu Federatie Flevoland die de meters aan huurders en eigenaar bewoners uitleent. 

Vera Dam, Natuur en Milieu Federatie Flevoland vertelde over de storytelling die met de energiemonitors wordt gedeeld via social media. Bewoners lenen twee weken een meter en delen hun resultaten. Die zijn zo kostenbesparend dat het anderen stimuleert. In de energiewinkels kunnen mensen advies op maat krijgen. Dankzij de Regeling Reductie Energieverbruik kunnen bewoners kleine maatregelen zoals radiatorfolie, tochtstrips etc vergoed krijgen. Er ontstaat een positieve vibe van mensen die energiebesparing en lage lasten tot een sport verheffen. Je bent een loser wanneer je teveel uitgeeft. De verhalen tonen aan hoe je met minder geld meer comfort bereikt. Flevoland loopt voorop in deze aanpak. De samenwerking tussen de Natuur en Milieu Federatie Flevoland en de corporaties is bijzonder effectief.

Claudia van Loveren, van de huurdersbelangenvereniging deelde de positieve ervaringen van huurders. Zij riep de deelnemers op in de eigen omgeving te kiezen voor voordeel voor de huurder. ‘Laat de bewoner meebeslissen hoe de woning verbeterd wordt. Maak gebruik van zijn of haar ervaring zodat de bewoner een verbetering met trots uitdraagt’. 

Na deze gloedvolle betogen, bezocht de groep deelnemers de gemoderniseerde woningen van OFW. De modernisering spreekt aan. Het is een meer toekomstgericht woord dan renovatie want een technische bijklank heeft. Storytelling is belangrijk leerden wij vandaag. Opvallend is dat de woningen eruit zien alsof zij nieuw gebouwd zijn. De levensduur verlenging van 40 jaar lijkt in die optiek zelfs kort. In de parktijk zullen deze woningen langer meegaan! Ook valt op dat na modernisering het gevelbeeld in de straten veel gevarieerder is. Huurders kiezen de eigen voordeur en ook in de plattegrond, keuken en douche is de keuze groot. De niet aangepakte woningen van eigenaren vallen op doordat die er minder goed uitzien. Eigenaar bewoners kunnen meeliften met de plannen maar dat beperkt zich meestal tot het vernieuwen van daken of onderdelen van de gevel. Financiering blijkt een struikelblok te zijn. is Het bloemkozijn met erker en brede vensterbank is een prachtig voorbeeld van een bewonerswens die de woning meteen veel aantrekkelijker maakt. Ook de afdakjes boven de voordeuren en de afwerking van de gevel spreken aan. Het straalt kwaliteit uit waar je warm van wordt!

 

Excursie Klimaatadaptatie hoe organiseer je het binnen je corporatie: vind bondgenoten!

Tijdens excursie op 12 februari naar Rotterdam inspireerden Maria Kluijtenaars en Linda Peters van Havensteder de  54 deelnemers om in de eigen organisatie en met partners aan de slag te gaan met klimaatadaptatie.  De bondgenoot in de ene omgeving is soms een opponent in een andere omgeving. Zo zijn sommige afdelingen, collega’s en bestuurders overtuigd van nut en noodzaak terwijl andere de koppelingTijdens excursie op 12 februari naar Rotterdam inspireerden Maria Kluijtenaars en Linda Peters van Havensteder de  54 deelnemers om in de eigen omgeving aan de slag te gaan met klimaatadaptatie. Aan de hand van een draagvlak analyse gingen de deelnemers het gesprek aan over met wie en hoe in de omgeving klimaatadadaptatie op te pakken. De bondgenoot in de ene omgeving is soms een opponent in een andere omgeving. Zo zijn sommige afdelingen, collega’s en bestuurders overtuigd van nut en noodzaak maar anderen de koppeling met de kerntaak nog niet helemaal zien. . Bij Havensteder hebben ze in de afgelopen jaren ervaring opgedaan met de samenwerken aan dit thema vanuit verschillende afdelingen zoals vastgoed en wonen. Verhuurbaar houden van het vastgoed ook in een veranderend klimaat geeft ruimte aan deze samenwerking. Waarbij de combinatie tussen comfortabel en betaalbaar wonen voorop staat. De komende tijd gaat Havensteder hier verder mee aan de slag waarbij ze samenwerking met onder andere Gemeenten en Waterschappen. 

Maria Kluijtenaar en Linda Peters en hun afdelingen hebben elkaar gevonden in een bondgenootschap door klimaatadaptatie te agenderen binnen de afdelingen. Dat heeft geleid tot meer onderling begrip en samenwerking. In de eerste projecten was Maria betrokken bij de Spetterflat aan de Mathenesselaan. De bewoners zijn via co-creatie enthousiast betrokken geraakt via de stichting Tussentuin. Linda was vanuit Vastgoed betrokken bij een hoogniveau renovatie van de woningen. Het resultaat is inspirerend en tot ieders tevredenheid maar de weg ernaar toe was niet altijd simpel. De verbetering in de buitenruimte was gelijktijdig gepland met de aanpak van de woningen maar is uiteindelijk uitgevoerd na de renovatie. Het project heeft geleid tot een betere onderlinge afstemming tussen de afdelingen. De herinrichting van de buitenruimte is veelal sluitpost maar om toekomstbestendig te zijn is budget noodzakelijk. Er waren tegenvallers in grondvervuiling en het moeten ophogen van aangrenzende particuliere tuinen. Om te komen tot een integrale aanpak is een langere termijn visie. Het beheer op langere termijn moet aan de voorkant meegenomen worden. Maria: ‘wij hebben elkaar gevonden door te doen en eerlijk te zijn over de leerpunten. Uiteindelijk heb je elkaar hard nodig. Door onze missie samen te bepalen, ontstond er ruimte voor deze samenwerking. Verhuurbaar houden van het vastgoed ook in een veranderend klimaat is bij ons een sleutel geweest om samen stappen te zetten.’ Linda: ‘vanuit vastgoed kijken we nu ook naar het onderhoud door het veranderend klimaat. Het liefste willen we dit nog beter kwantificeren. Brandveiligheid was ooit ook een thema wat wij volledig hebben geïntegreerd in onze processen. Zo is waterveiligheid of hittestress opvangen ook een te integreren thema. Het is een mooie uitdaging waarin je elkaar kunt versterken.’

Voor deze complexe maatschappelijke opgave is de samenwerking met de gemeente en het waterschap noodzakelijk. Rosemarie van Ham ging in op de rol van de gemeente Rotterdam. Zij werkt vanuit de gemeente aan klimaatadaptatie samen met de corporaties. Om kennis uit te wisselen, werkte zij een dag per week bij twee corporaties in huis. Dit is een effectief bondgenootschap. Het vergrootte het onderling vertrouwen, begrip en draagvlak. Vanaf januari 2020 werken 7 mensen van het ingenieursbureau, gemeente Rotterdam structureel samen met de vier grote woningcorporaties in Rotterdam. Waarbij voor elke grote corporaties, een collega van de gemeente Rotterdam, een dag per week in huis werkt aan reguliere werkzaamheden en de toekomstbestendige gedachten. Rosemarie: ‘In het verleden was de gemeente voornemens om de corporaties een verplichting op te leggen zonder concreet te communiceren. Door het intern meedraaien bij de corporatie voelde ik de weerstand tegen een verplichting en zijn we uiteindelijk in goed overleg tot betere afspraak en samenwerking gekomen die meer past bij een bondgenootschap dan bij een overheid die zonder overleg regels oplegt’. Het is daarom belangrijk dat we denken in relaties en niet alleen in organisaties. Want werken aan klimaatadaptatie is geen extra opgave, maar een andere manier van denken en samenwerken.’

De excursie werd afgerond met een rondleiding over de Hofbogen waar Addy van der Knaap, directeur Hofbogen BV ons liet genieten van een prachtig uitzicht. De Hofbogen biedt de stadsbewoner een wandeling over 2 kilometer oude spoorlijn. Deze is omgetoverd tot een groene oase met bomen, picknicktafels, tuintjes en een wandelpad op niveau. De wandeling langs de Hofbogen toont ons dat door samenwerking bedrijvigheid ontstaat en restaurantjes, lunch cafés en creatieve broedplaatsen een plek vindt onder een oude spoorlijn. Een mooie afsluiting van een inspirerende sessie! Op naar de volgende excursie van Groene Huisvesters en Samen Klimaatbestendig ‘ blauwgroene daken’ op 18 maart in Amsterdam.

Corporaties en klimaatadaptatie: vergroot de urgentie!

Tijdens de excursie op 29 januari Corporaties en klimaatadaptatie: samen met bewoners naar Enschede riep Rutger Vrielink, Domijn  op om de urgentie van klimaatadaptatie te vergroten. In de afsluitende groepsdiscussie die door Rutger werd begeleid, was de conclusie dat corporaties nog te weinig bekend zijn met het onderwerp en dat ook huurders dit niet als thema benoemen. Dit terwijl een groene klimaatadaptieve leefomgeving bijdraagt aan meer kwaliteit van wonen. Zoek haakjes om dit thema bespreekbaar te maken met huurders en leg het verband met wat hen wel bezig houdt, aldus Stefan Nijwening, Pioneering die eveneens een groep begeleidde. Een 40-tal deelnemers vanuit corporaties, gemeenten, waterschap en kennisinstelling bezochten niet alleen de aansprekende klimaatadaptieve oplossingen op de campus van de TU Twente maar gingen ook onderling het gesprek aan hoe bewoners te betrekken bij klimaatadaptatie. Paulus Jansen, directeur van de Woonbond doet een oproep om bewoners die meer groen willen, ruimte te geven.

Het gesprek aangaan

Een mooi voorbeeld presenteerde Joris Sprangers van WBO Wonen. Bewoners van woningen met parkeerplaatsen die bovenop een winkelcentrum liggen midden in het centrum van Oldezaal hebben last van jongeren die deze route gebruikten na het stappen. Dit geeft overlast waar de bewoners graag vanaf willen. De corporatie worstelt met een technisch probleem. De verstening op het winkelcentrum veroorzaakt oververhitting bij warm weer en wateroverlast bij extreme buiten. WBO Wonen en de bewoners vroegen de gemeente, Provincie Overijssel en waterschap en Universiteit Twente om hulp. Partijen bieden de helpende hand. De Provincie faciliteert en een samenwerking ontstaat. Joris; ‘Voer niet direct oplossingen uit die je zelf logisch vindt maar vraag bewoners en deskundigen mee te denken. Zo wilden wij de trappen opgangen afsluiten met hekken. Nu is het gesprek verbreed van parkeerdek naar parkeerpark.’

Groene Leefomgeving en het water in de wijk zichtbaar maken

Rutger Vrielink en Dirk Roskam van Domijn gingen in op een voorbeeld van een jaren 60 wijk Bijvank in Enschede. Van de oorspronkelijk stedenbouwkundige opzet woningen rondom groene brinken is weinig over. Woningen zijn bijgebouwd in de groene brinken en tuinen zijn versteend. Meer dan 10 jaar was het onduidelijk of er renovatie of ook sloop nodig was. Het vertrouwen van de bewoners was hierdoor ver te zoeken. Domijn heeft bewoners meegenomen op excursie en hard gewerkt aan het opbouwen van vertrouwen. Nu ligt er een plan om de parkachtige structuur in het midden van de wijk te herstellen en het water in de wijk zichtbaar te maken. Er worden er ruim 600 woningen gesloopt en ongeveer de helft daarvan teruggebouwd. Sloop geeft onrust maar uiteindelijk is er goed samengewerkt aan een groenere leefomgeving.

Samenwerken loont

Jeroen Riekert en Stefan Nijwening van Waterschap Vechtstromen toonden het belang aan van samenwerking. Pioneering speelt als kennispartner een belangrijke rol en agendeert Klimaatadaptatie in de regio. De corporaties werken samen in Woon Twente en hebben inmiddels warmere contacten met de waterschappen. De gemeenten spelen een trekkersrol zoals in Enschede waar samengewerkt wordt onder de slogan Enschede aan zee of in Hengeleau. Ook andere gemeenten zoals Almelo zijn aangehaakt.

Koeling met opgevangen (regen)water beperkt CO2 uitstoot

Tijdens een rondleiding over de campus nam André de Brouwer, Universiteit Twente de groep mee langs innovatieve toepassingen. De eerste klimaatadaptieve parkeerlocaties ogen stenig alhoewel deze stenen water doorlaten en eronder buffers zijn. De nieuwste klimaatadaptieve ingerichte terreinen zijn vooral groen. Dat levert een veel aangenamere omgeving op. Ook via hemelwaterafvoeren wordt water verzameld en naar bassins geleid. Natuurlijk gefilterd water wordt gebruikt als koeling die start-ups gebruiken in hun productieproces. Voor het koelen van de gebouwen is geen airco of elektra nodig, ook dit gaat via het water op het terrein. Hier liggen de kansen van de toekomst want wereldwijd levert het slim koelen de grootste CO2 reductie op volgens Drawdown. Na een geslaagde excursie dankte Marlou Boerbooms namens Samen Klimaatbestendig en Groene Huisvesters iedereen voor de deelname.

Dit is de eerste excursie in een reeks van zes waarbij er telkens een thema over Corporaties en Klimaatadaptatie wordt geagendeerd.

De flyer Hitteplan die WBO Wonen gebruikt in de communicatie naar bewoners vind je hier.

Innovatieve toepassingen Woco van de toekomst en circulaire keuken/gevel smaken naar meer!

Op 11 december bogen 45 deelnemers zich over de innovatieve toepassingen tijdens een Groene Huisvesters sessie bij Aedes in Den Haag. Marlou Boerbooms heette iedereen welkom en deelde de preview op het Groene Huisvesters Programma 2020.

Dirk Huibers, OCTO en Jasper ’t Hart, de Alliantie deelden de ervaring opgedaan in Woco van de Toekomst. In dit programma werken een aantal corporaties samen aan de digitalisering van de technische staat van het vastgoed. Bestaande digitale data die openbaar zijn zoals Google streetview, data van de gemeenten en in de toekomst mogelijk het kadaster worden gekoppeld aan de data van de corporatie. Daarnaast worden nieuwe gegevens verzameld via drones. De huidige handmatige inspectie geeft inzicht in 1,5% van de woningen. Door digitalisering is 80% van de woningen zeer gedetailleerd te zien op digitale beelden. Voordeel is dat de bouwketen data kan toevoegen. Zo worden zeer nauwkeurig en eenduidig oppervlakken en materialen per woning vastgelegd.

Het nieuwe werken in de Woco van de Toekomst

Start een opzichter nu het werk met het buiten opnemen van de technische staat, straks raadpleegt deze eerst de computer om te zien waar de noodzaak voor inspectie en onderhoud hoog is. Volgens Dirk zal het werk van de technische dienst wezenlijk veranderen en ook financiële afwegingen waar te investeren op de schop gaan. Deze techniek draagt bij aan het langer behouden en beter onderhouden van materialen en daarmee aan circulariteit. Technische weer zal blijven bestaan: de opzichter zal de laptop op een terras open klappen en de dag beginnen.

Reductie reductie reductie van materialen en grondstoffen

Vincent Gruis, Anna van Stijn en Bas Jansen van de TU-Delft gingen in op de circulaire keuken en gevel. Enkele corporaties nemen deel aan de programma’s van de TU-Delft rondom de toepassing van de modulaire keuken en hergebruik van gevelonderdelen. Groene Huisvester programmeren in 2020 excursies naar deze voorbeelden. Naast hergebruik van materialen wordt gewerkt aan een goede businesscase. Kansrijk is dat de corporatie materialen gebruikt maar de leverancier eigenaar blijft en belang heeft bij behoud. Het niet gebruiken van materialen is nog altijd de meest effectieve besparing. Anne Pleitte voor zeer sterke reductie van het energieverbruik door woningen op hoog niveau te isoleren. Van belang is dit zo circulair mogelijk te doen zodat de materialen her te gebruiken zijn en minder belasting vormen. Veel van de huidige (isolatie) materialen hebben negatieve impact. De zoektocht naar het meest geschikte materiaal vormt onderdeel van het TU-project.

2020: circulaire badkamer/keuken, inspirerend duurzaam leiderschap en meer

In gesprekken zoomden de deelnemers dieper in op de voorbeelden en de toepassing in de eigen praktijk. Niek Habraken van Kleurrijk Wonen gaf aan dat corporaties betaalbare oplossingen zoeken bijvoorbeeld het behoud van bestaande radiatoren ook als de warmtebron midden of lage temperatuur wordt. Er ontstond een discussie van wie de data zijn. De Woco van de toekomst gebruikt openbare data die al voldoen aan de AVG. Voor de privacy worden ramen afgeschermd zoals dat bij streetview met kentekens gebeurt. Dit gaat automatisch. Innovatieve toepassingen zijn zo uitdagend dat één middag te kort is. Daarom komen Groene Huisvesters in 2020 opnieuw met sessies over de circulaire badkamer/keuken en sessies over het nieuwe werken door inspirerend duurzaam leiderschap. Tot in 2020!!

Rondetafelgesprek Prestatieafspraken geslaagd!

Op 13 november bogen 16 vertegenwoordigers van huurdersorganisaties, gemeenten en corporaties zich over de vraag hoe prestatieafspraken over energiebesparing meer ambitieus, concreet en wederkerig worden. En wat de behoefte is aan ondersteuningsmateriaal. Aanleiding was de Inspiratiegids energiebesparing en duurzaamheid in prestatieafspraken die Marlou Boerbooms in 2015 in opdracht van het Ministerie van BZK, Aedes, Woonbond, VNG en RVO.nl maakte. De gids is in 2019 geactualiseerd maar de vraag van het rondetafelgesprek was aan welke tools behoefte is.

Dolf Neilen, Aedes vroeg de deelnemers de huidige afspraken over energiebesparing en duurzaamheid te waarderen in een rapportcijfer. Sommige huurdersorganisaties geven een lage waardering omdat zij zich niet gelijkwaardig behandeld voelen. Sinds de Woningwet 2015 zijn zij vaste partner maar de gemeente en corporatie geven te weinig ruimte. De vertegenwoordigers van de huurdersorganisaties in de Haaglanden prezen de regionale samenwerking binnen Sociale Verhuur Haaglanden. Regionaal als het moet en lokaal als het kan, past meer bij deze tijd omdat de energiebron via de Regionale Energie Strategie ook regionaal vastgesteld wordt. De aanbevelingen voor de nieuwe gids is om te werken met bouwstenen voor 12 belangrijke thema. De huidige gids wordt gewaardeerd en is toegankelijk. De gids dient Klimaatakkoord proof gemaakt te worden. Naast een regionale samenwerking zoals in de Haaglanden, is behoefte aan voorbeelden van een goede samenwerkingsovereenkomst. Dit ter versterking van de positie van de huurdersorganisatie en kan het proces versoepelen. Het werken vanuit een lange termijn visie op duurzaamheid zoals het Duurzaamheidspact in Eindhoven helpt om afspraken wederkerig, ambitieus en concreet te maken. Er is behoefte aan bouwstenen voor betaalbaarheid dankzij duurzaamheid, ruimte voor bewonersinitiatief en draagvlak bij huurders. Het benutten van data zoals de transparantie tool, werkelijke energie verbruiken, monitoren van de afspraken vormen een thema. Tenslotte horen ook nieuwe uitdagingen zoals aardgasvrije wijkaanpak en klimaatadaptatie thuis in de nieuwe gids.

‘Echt superfijn om zulke betrokken en professionele mensen vanuit huurders, corporaties en gemeente aan tafel te mogen ontvangen. Hartelijk dank voor de input!’ Hiermee sloot Dolf Neilen de bijeenkomst af. Medio 2020 organiseren Groene Huisveters opnieuw een sessie over prestatieafspraken. Tegen die tijd is de nieuwe gids beschikbaar.