De Alliantie inspireert in Circulair Buiksloterham

Hierbij een impressie van Marlou Boerbooms over de excursie naar Circulair Buiksloterham in Amsterdam Noord, de broedplaats van het in de praktijk brengen van circulaire bouwen en wonen. De excursie op 28 november op uitnodiging van Koos Koolstra van De Alliantie inspireerde de deelnemers om in de eigen praktijk aan de slag te gaan. Saskia Muller van het Living Stadlab Circulair Buiksloterham deelde het verhaal van pioniers die in Buiksloterham een beweging op gang brachten om in de eigen wijk te gaan voor een circulaire benadering. Inmiddels zijn deze pioniers stappen verder en werken zij samen met bewoners, gemeente, bedrijven en ontwikkelaars. De gemeente gaf ruimte aan zelfbouwers die net voor de kredietcrises hun kavels kochten om circulaire woningen te realiseren. Het resultaat is prachtig. Dankzij die crises ontstond er ruimte op traditionele plannen die op de plank lagen om te zetten in naar plannen die meer zelfvoorzienend zijn. Sloopplannen gingen van tafel. Bestaande industriële gebouwen blijven behouden en krijgen een nieuwe bestemming die de wijk versterkt. Zo ook het gebouw van het Living Stadslab aan de Papaverweg. Nieuwbouw wordt ingepast en geeft ruimte aan de oorspronkelijke bebouwing. Zo zijn de hoeken van tegenoverliggende nieuwbouw laag gehouden zidat de tegenoverliggende lagere bestaande bebouwing haar zonnige omgeving behoudt. De gemeente heeft grond uitgegeven via een prijsvraag voor het meest circulaire project. Naast houten, biobased appartementengebouwen, ontwikkelen eigenaren waterwoningen die voorzien in de eigen energiebehoefte. Aansluiting op het net is niet nodig (off grind). De hele wijk stapt af van het gasnet. De ontwikkelingen gaan zo snel dat ook aansluiting op het warmtenet wellicht niet tot de beste keuze leidt. In de wijk zijn kleinere zelfvoorzienende energienetten aangelegd. Betaalbaarheid is een belangrijk argument. De prijs van warmte vanuit het warmtenet is immers gekoppeld aan de gasprijs, die omhoog zal gaan. Door zelf in de energiebehoefte te voorzien, kan de betaalbaarheid beter geborgd worden.

De Alliantie is als corporatie een belangrijke partner die deze beweging ondersteunt en voortstuwt. Niet alleen in Buiksloterham maar ook daarbuiten leidt dit tot nieuwe inzichten en helpt dit richting circulair bouwen en wonen. Jurgen Klaassen van De Alliantie daagde de deelnemers uit om op een andere manier te werken. Bij nieuwbouw en renovatie kunnen corporaties hun partners vragen hoe zij zonder afval produceren en hergebruik van materialen en gebouwen in de toekomst mogelijk maken. ‘Stap over je eigen grenzen heen en stel je open voor je omgeving die vaak al veel verder is in het zoeken naar circulaire oplossingen’, aldus Jurgen. Nieuwbouw en renovatie bereikt 3% van de woningvoorraad dus de inzet moet ook gericht zijn op de overige 97% van de bestaande woningen. Zo heeft De Alliantie een circulaire pilots ontwikkeld voor Zelf Aangebrachte Voorzieningen (ZAV) waardoor vertrekkende huurders spullen schenken aan nieuwe. De belangrijkste winst zit in de ontmoeting met nieuwe huurders die zich welkom voelen. De vertrekkende huurder geeft aan dat het weggeven van spullen hem of haar gelukkiger maakt. In Buiksloterham is De Alliantie betrokken bij een project dat nu gebouwd wordt. Met partners worden er nieuwe toepassingen gerealiseerd die de bewoners meer onderling verbindt en leidt tot reductie van energie en materialen. Zo heeft Waternet geen aansluiting op de riolering gemaakt maar komen er chemische toiletten die via een biogasinstallatie zorgen voor groen gas. Installaties worden geen eigendom van De Alliantie maar blijven van de leverancier die diensten levert. Ook op sociaal vlak krijgt circulariteit betekenis. Er komt onder andere een bewonersgroep te wonen die zorg nodig heeft. Zij dragen via dagbesteding bij aan de gemeenschappelijke was- en reparatiedienst die in het eigen gebouw worden gerealiseerd. Alle bewoners krijgen gemeenschappelijke voorzieningen zoals wassen en strijken. In de wijk is een mobiliteitsdienst ‘Ik wil Hely’ opgezet waarbij leden met een (elektrische) deelauto, bakfiets, e-scooter, e-bike en straks ook openbaar vervoer kunnen reizen. De reparatie aan de fietsen is mogelijk via de dagbesteding. Een deel van deze gemeenschappelijk voorzieningen in het gebouw worden ingevuld na oplevering met de bewoners. De tip van de deelnemers: ‘De Alliantie betrek de bewoners in de bouwfase!’.

Na deze inspiratie leidde Peter Dortwegt en Saskia Muller twee groepen door Buiksloterham. De regen was koud maar het bezoeken van de gerealiseerde projecten zo verfrissend dat de deelnemers tot de schermer inviel door de wijk trokken om zich te laten inspireren. De excursie sloot af bij Café De Ceuvel, een Café met een duurzame missie waar het gezellig toeven was. Marlou Boerbooms dankte namens Groene Huisvesters Koos Koolstra, Jurgen Klaassen, Saskia Muller en Peter Dortwegt voor de inspiratie. De 42 deelnemers gaven een 9 voor deze excursie. Alle reden om op 12 juni 2019 opnieuw Buiksloterham te agenderen. Ditmaal is het thema ‘Duurzame mobiliteit’!

Europa helpt corporaties op weg

Op 23 november organiseerden Groene Huisvesters de derde sessie op rij met als thema Europese subsidies benutten. Emile Quanjel en Tom Kretschmann van Avans Hogeschool ontving een groep corporaties in Tilburg. Na de waterstoftoepassingen in Enschede met Pioneering en Saxion Hogeschool, de circulaire projecten met TU Delft stonden nu de projecten Sneller en Beter naar Nul op de Meter en de wijkaanpak centraal. Avans deelde haar kennis en ervaring rondom het benutten van Europese  subsidie in deze projecten. Robin van Leijen, lobbyist in Brussel vanuit Aedes, nam de corporaties mee in de mogelijkheden, de aanvliegroute en samenwerking. Onder inspirerende leiding van Emile en Tom  formuleerden de deelnemers nieuwe opgaven waarbij een EU subsidie kan helpen voor het vinden van oplossingen die toepasbaar zijn in de praktijk. Avans bood aan om over enkele maanden een follow-up te organiseren om deze opgaven verder uit te werken richting concrete projecten. De besproken opgaven zijn:

  1. Vraagstuk rondom betaalbaarheid en energiearmoede. Hoe zorg je ervoor dat bewoners van woningen die voorlopig nog geen energieaanpak krijgen, de energielasten kunnen blijven betalen. Hoe versnellen we de aanpakken in een krappe arbeidsmarkt en gelimiteerde financiële ruimte van corporaties.
  2. Vraagstuk rondom circulariteit. Hoe kom je tot de juiste keuzen. Wat is een betrouwbaar afwegingskader voor bij nieuwbouw en renovatie. Hoe vind je informatie die beschikbaar is over toepassing van circulaire materialen.
  3. Vraagstuk rondom de overgang naar gasloos wonen. Welke keuzen zijn er. Hoe ziet de no-regret aanpak eruit en kom je tot een stapsgewijze aanpak. Hoe betrek je bewoners en ook particuliere eigenaren in een wijkaanpak.

De laatste sessie rondom ‘Europese subsidies benutten’ vindt plaats op 22 januari van 10-12 uur bij Hogeschool Utrecht in samenwerking met de Universiteit Utrecht (USI). Marlou Boerbooms nodigt namens Groene Huisvesters corporaties deel te nemen aan deze sessie.

Oefenen.nl helpt bewoners Groen Doen

De sessie van Groene Huisvesters op de Renda Dag van de bewoner op 11 oktober 2018 bood deelnemers een preview op op de filmpjes en interactieve quizvragen gemaakt door Oefenen.nl voor Groen Doen. Groen Doen is ontwikkeld met dank aan de gemeente den Haag. Groene Huisvester Haag Wonen en andere Haagse partners hielpen bij de ontwikkeling. Oefenen.nl is gratis beschikbaar voor elke bewoner die nu ook Groen Doen kan oefenenen. Tijdens de Dag van de bewoner presenteerden Anne-Lies Schrijvers van Oefenen.nl met Peter Willemse van Haag Wonen het interactieve oefenmateriaal wat is ontwikkeld voor Groen Doen. Oefenen.nl richtte zich voorheen vooral op oefenen op taal, rekenen en werken in een digitale wereld via Klik en Tik,

Nu is er dankzij een Haagse bijdrage ook oefenmateriaal voor een bewoner die duurzaam wil wonen in zijn eigen huis, wijk of wereld. Via een interactieve digitale quiz met filmpjes, beelden en aansprekende simpele teksten reist de bewoner door de verschillende vertrekken van zijn of haar huis, tuin of balkon, wijk en wereld om te ontdekken waar hij of zij meer rekening kan houden met het milieu met behoud van comfortabel, gezond en veilig wonen. Door te oefenen, houdt de bewoner ook geld over in de portemonnee.

De deelnemers speelden de Quiz en reageerden enthousiast. Het feit dat dit oefenmateriaal gratis beschikbaar is, wordt gewaardeerd. Elke corporatie, bewonersorganisatie of aanbieder kan een link naar het oefenpakket van Groen Doen verspreiden, Tijdens de sessie deden aanbieders een oproep om Groen Doen door te ontwikkelen om bewoners te laten oefenen met de nieuwe generatie installaties met lage temperatuur en balansventilatie. Marlou Boerbooms namens Groene Huisvesters  riep hen op daarvoor middelen vrij te maken bijvoorbeeld via de branche organisaties. Een deelnemers stelde voor om Groen Doen door te ontwikkelen met de input van mensen die oefenen. Deze tip wordt uitgevoerd. De ervaringen van de gebruikers van Groen Doen leiden zo tot verbetering van het oefenmateriaal.Groen Doen wordt officieel medio november gelanceerd.  Els de Rooij bewoner van Groene Huisvester Woonbedrijf over de Oefenen.nl en samenwerken met bewoners. Zij blikt terug op deze geslaagde dag.

Circulaire keuken ontwikkeld met Europese subsidie

Tijdens de werksessie Europese subsidie benutten op 3 oktober bij Aedes deelde de TU Delft een aantal mooie ontwikkelingen die mede dankzij een bijdrage vanuit Europa mogelijk gemaakt zijn. Vincent Gruis nam de deelnemers mee in een reis die vier jaar geleden startte met zijn idee om een circulaire keuken te ontwikkelen die plug en play geïnstalleerd wordt. Groene Huisvester Woonbedrijf participeert met drie Europese corporaties, zoals Zonnige Kempen en Paris Habitat in dit Interreg project. De bijdrage uit Europa is 60% van de kosten. Hoe wij omgaan met keukens is cultureel bepaald. In sommige landen is een keuken net als een meubel in eigendom van de bewoner en verhuist mee. Een lease keuken is in Nederland niet erg aantrekkelijk omdat corporaties tegen lagere rente kunnen lenen om de keuken te financieren. Toch is een ander business model nodig om te komen tot circulariteit. In het project is keukenproducent Bribus gaan meedraaien. Zij zijn bereid om de keuken weer terug te nemen en elders in te zetten. Zij hebben belang bij hergebruik. De contractvorming wordt nu ontwikkeld. De circulaire keuken is opgebouwd uit een plug en play systeem. Het systeem is financieel concurrerend met een ‘gewone’ keuken. De volgende stap is het uittesten van deze keuken en het business model in de ‘echte’ wereld. Het standaardiseren van keukenonderdelen niet alleen bij Bribus maar ook bij alle keukenproducenten helpt bij hergebruik. Dit zou opnieuw een project kunnen worden waarvoor Europese subsidie aangevraagd wordt. Vincent sloot af met een toelichting op Interreg project CHARM waarbij het upcyclen van materiaal centraal stond. Bij dit project is ook Groene Huisvester Eigen Haard betrokken. Binnenkort zal de EU beslissen of dit project wordt gehonoreerd. Vincent nodigde de corporaties aan te haken bij de projecten.

Gerard van Bortel ging in op de TU interreg projecten Homes4all en Housing4.0Energy. Het eerste is niet toegekend en het tweede wel. Gerard analyseert dat het eerste project te weinig value for money geneerde. De partners wilden teveel en hebben te weinig keuzen gemaakt. Het Housing4.0Energy is toegekend omdat een duidelijk doel heeft: het ontwikkelen aanbod kleine betaalbare CO2-arme nulenergiewoningen. Tenslotte ging Gerard in op het Horizon 2020 project ‘Cities Tackling Social Inequality’. Corporaties kunnen bij dit soort projecten aanhaken.

‘Werk samen met partners die subsidie aanvragen’ was de belangrijkste boodschap van Robin van Leijen. Hij werkt voor Aedes in Brussel en Housing Europe is een belangrijke partner voor EU subsidies. Zij zoeken corporaties die willen participeren. Heb je als corporatie interesse, meld je dan aan via Aedes. Robin ging in op het totale budget vanuit Europa. Er is enorm veel geld beschikbaar en dat wordt te weinig benut door Nederland. Naast Interreg en Horizon 2020 liggen er kansen bij Europese Fondsen voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). In Nederland is in de regio Noord (SNN), Oost (GO), Zuid (Stimulus) en West (Kansen voor West) een management autoriteit die ondersteuning biedt bij de aanvraag. Hij raadt corporaties die interesse hebben in Europees geld aan met deze autoriteit contact te leggen. Robin neemt ons mee door een 7-tal EU programma’s en de financiering via de Europan Investment Bank (EIB) waar Groene Huisvester Portaal 200 miljoen financierde. Hij sluit af met de uitnodiging zich bij hem te melden als je als corporatie wilt deelnemen. Een traject levert niet alleen geld om maar ook inzicht hoe andere sociale verhuurders in Europa zaken benaderen. Ook dat is een meerwaarde.

Onder leiding van Marlou Boerbooms van Groene Huisvesters volgde een discussie over wat je wilt bereiken met EU subsidie. De subsidie is niet leidend. Dat is de wens om een product of dienst te ontwikkelen die zonder bijdrage moeilijk te realiseren is. Daarnaast levert ook hier samenwerken voordeel op. Zo werd het idee geopperd om te komen tot een platform circulair waarbij corporaties met partners samenwerken aan het opnieuw inzetten van materialen. Paris Habitat heeft al een mooi voorbeeld ontwikkeld. Aanknopingspunten voldoende en de kunst is deze kansen samen te verzilveren.

The Natural Step inspireert

Op 19 september werkten 40 deelnemers samen aan een Hackathon The Natural Step. Op de Groene Huisvesters bijeenkomst op 18 april in de RAI Amsterdam introduceerde The Natural Step haar WonenLab als platform voor duurzaam Wonen. Het Platform biedt een digitale omgeving maar ook fysieke ontmoeting aan corporaties en organisaties die vanuit de duurzame waarden van TNS werken. Tijdens de Hackathon onder leiding van Berend Aanraad, directeur van TNS gingen de deelnemers dieper in op de behoefte aan kennis en netwerk. In het WonenLab delen organisaties al mooie voorbeelden en dit wordt verder uitgebouwd. Jetske Thielen en Suzanne Wacanno van TNS begeleiden de groepen die werkten aan thema’s als bewustwording, materialen en biodiversiteit. Dit leverde mooie inzichten op. Zo deelt Ingrid Pierik van Wonion haar ervaring met een circulair project waarbij samen met bewoners en gemeente een meer parkachtige omgeving wordt gerealiseerd. ‘Leg de lat hoog zodat je samen een mooi resultaat boekt!’ Hanneke van der Heijden van Woonstad Rotterdam deelt haar inzichten over de verandering naar meer duurzaam gedrag. ‘Luister en bevraag en verrijk je plannen met de ideeën van andere mensen. Verandering begint bij jezelf, hoe gedragen wij onszelf ten opzichte van onze bewoners? Marlou Boerbooms sloot de bijeenkomst namens Groene Huisvesters af met de conclusie dat samenwerken met bewoners door de bestuurders als belangrijkste thema op de agenda is gezet. Ook de samenwerking met gemeenten scoort hoog en TNS als gedeelde taal helpt om te werken aan het realiseren van gedeelde belangen voor betaalbaar, veilig en comfortabel wonen. Ofwel kwaliteit van leven door wonen zal ook in 2019 hoog op de agenda staan! Berend Aanraad nodigt deelnemers uit aan te sluiten bij het WonenLab via deze link.

Verwarming met waterstof huurwoningen dankzij Europese stimuleringsfondsen

Donderdag 14 juni kwamen 35 ondernemers en vertegenwoordigers van corporaties in Noordoost Nederland bijeen voor een interactieve middag over ontwikkelingen in duurzaam bouwen en renoveren en de mogelijkheden voor het benutten van Europese subsidies. Deze Groene Huisvesters bijeenkomst bij Domijn in Enschede is de eerste in een reeks van 4 regionale bijeenkomsten ‘EU subsidies benutten’ waarbij Aedes corporaties ondersteuning biedt.

Gerard Salemink van stichting Pioneering opende de bijeenkomst en gaf een toelichting op het programma. Bart Verhaeghe stelde de Groene Huisvesters voor en gaf een overzicht van de komende werksessies van de Groene Huisvesters. Klik hier voor de presentatie.

De hoofdspreker van de middag was Sebastién Garnier namens Aedes. Hij belichtte de diverse mogelijkheden rond Europese fondsen en leningen. Komende calls en lopende voorbeeldprojecten werden besproken. Conclusie is dat samenwerking tussen diverse (grote) organisaties en bij voorkeur tevens internationale samenwerking nodig is om succesvol te zijn in de aanvraag van Europese subsidie. Indien partijen elkaar op de hoogte houden van lopende en aankomende projecten is de kans op het opzetten van subsidiabele projecten groter. Aedes, Groene Huisvesters en Stichting Pioneering kunnen ondersteuning bieden bij het vinden van de juiste samenwerkingpartners.

Michiel van der Vight van TKI Urban Energy ging in op één programma gericht op “van het aardgas los”. Het is bedoeld om vaart te maken met het naar de markt brengen van concepten voor dit thema en is vooral gericht op bestaande woningen, op concepten waar de markt op zit te wachten en een potentiële prijsreductie van minimaal dertig procent die in 2019 al gerealiseerd gaan worden. De voorstellen, deze mogen op woning- en wijkniveau zijn, kunnen tot 11 september worden ingediend en het is een tender systeem. Met andere woorden het subsidiebedrag wordt verdeeld op basis van de beste voorstellen.

Hierna werd de groep in tweeën opgedeeld. Een groep ging met Barry Top van De Woonplaats kijken bij een proefopstelling van verwarming met waterstof. De opstelling draaide nu 10 maanden en had al waardevolle resultaten opgeleverd. Een geoptimaliseerde versie van de waterstofopstelling was recent geïnstalleerd.

In de Performance Factory gaven Herman Grendelman van IthoDaalderop en Rudy Grevers van Alklima Mishubishi toelichting op de laatste innovaties rond lucht- en bodemwarmtepompen. De ontwikkelingen op het gebied van beide toepassingen gaan snel. De technologie wordt stiller, schoner en efficiënter.

De dag werd afgesloten in de Food court van de Performance Factory, waar de deelnemers contactgegevens uitwisselden en mogelijke samenwerkingen met elkaar bespraken.

Deze sessie is de eerste in een reeks van 4 regionale sessies met als thema ‘EU subsidies benutten’ waarbij we regionale voorbeelden bij corporaties tonen en Aedes, Groene Huisvesters en regionale kenniscentra (universiteiten en Hogescholen) samenwerking zoeken met corporaties om nieuwe projecten op te starten. Aanmelden kan via mboerbooms@zeelandnet.nl of via de aanmeldinken op de pagina van de Groene Husvesters Acacdemie. Hier vind je ook het overzicht van de regionale sessies.

Voor een verslag van de kennissessie op de website van Stichting Pioneering, klik hier. Daar zijn tevens de presentaties te vinden.

Bekijk de agenda voor komende bijeenkomsten en evenementen van de Groene Huisvesters.

Digitalisering van duurzaam wonen geeft corporatie en huurder stuur in handen

De Groene Huisvesters werksessie Digitalisering van duurzaam wonen op 13 juni geeft nieuwe inzicht niet alleen in het belang van digitalisering voor duurzaam wonen maar vooral in nieuwe toepassingen waardoor de huurder en de corporatie voordeel genieten. Perry van Happen legt uit waarom AlWel twee jaar geleden koos voor een open systeem van data van collectieve warmte-installaties en ontwikkelde met ASG Nederland een digitale tool onder de naam Eline. De gegevens blijven in handen van de corporatie die deze data realtime kan delen met haar huurders. Een eenmalige jaarlijkse stookkostenafrekening is verleden tijd. De corporatie kan tussentijds data analyseren en delen met huurders. Bij mutatie krijgt de vertrekkende huurder meteen de eindafrekening. Dankzij tussentijdse informatie aan huurders komt deze niet langer voor verrassingen te staan bij de eindafrekening. De factuur is zo simpel dat de huurder minder vragen stelt en als er dan toch een vraag komt, dan kan de medewerker klantcontact deze vraag goed beantwoorden. Het levert de corporatie een aanzienlijke besparing in tijd op en de huurder blijkt meer tevreden te zijn. Toch waren deze ervaringen niet de reden om een nieuwe tool te laten maken. De behoefte aan informatie over het rendement van de collectieve installaties en de ergernis dat de corporatie voor het opvragen van data moet betalen aan de gevestigde warmtemeting bedrijven gaf de doorslag. Doordat de data in handen blijft van de corporatie levert de ASG tool direct voordeel op voor de corporatie en de huurder. Nu de nieuwe tool zo goed werkt, is het een belangrijk hulpmiddel voor het woonlasten beleid en voor de onderbouwing waar investeren in energiebesparing het hoogste rendement oplevert. De monitoring van het effect van het investeren in energiebesparende maatregelen is sterk verbeterd. Juist deze argumenten trok Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam (SOR) over de streep om de ASG tool in te zetten voor de afweging waar rendabel te investeren in energiebesparende maatregelen voor de seniorenhuisvesting die SOR in Rotterdam biedt. Remco Bouter lichtte toe dat SOR Haar beperkte investeringsruimte met deze tool gericht kan inzetten en monitoren.

Vijf corporaties leverden als huiswerkopdracht vooraf een complex aan met collectieve warmte-installaties die met de ASG tool uitgelezen zijn. Tijdens het interactieve deel wisselden de deelnemers ervaring uit. ‘Deze tool bespaart ons een heleboel vragen van huurders, we kunnen beter scoren terwijl we minder tijd aan moeilijke gesprekken over de collectieve afrekening moeten voeren’, aldus Walter de Vette van Mitros die een case aanleverde.

Ernestine Elkenbracht van Quintens ging in op de slimme energiedisplay die in elke indivueel gestookte woning realtime informatie geeft over het huidige gas en elektra verbruik in de woning. De display is zeer betaalbaar omdat deze niet gekoppeld is aan een abonnement voor de data of energieleverancier. Er is geen opslag in de cloud van data omdat de deze direct uitgelezen worden via de slimme meter. Deze simpele energiemelder is overgewaaid uit Engeland waar de netwerkbedrijven verplicht deze  bij bewoners thuis af te geven. Uit onderzoek blijkt dat Engelse bewoners tussen de 100 en 200 euro bespaarden dankzij de energiemelder die actueel inzicht geeft in het energieverbruik. De Engelse energiemelder is aangepast voor Nederlandse bewoners en is geïntroduceerd bij huurders. De display biedt corporaties de kans de positieve impact van duurzaamheid enorm te vergroten door de huurders aan het (energie)stuur te zetten. De deelnemers reageerden enthousiast op de energiedisplay en een grote groep nam een display mee naar huis om deze in de corporatie omgeving uit te testen. Een eerste tranche van 1000 displays zijn in gebruik en daarmee is de display is de testfase voorbij. De deelnemers riepen op om een collectieve inkoop actie te starten om de investeringskosten van nu €100,- per stuk omlaag te brengen naar een voor corporaties betaalbaar niveau. De energiedisplay helpt bewoners aan lagere lasten en geeft de corporatie inzicht in het effect van maatregelen. Groene Huisvesters inventariseert nu de behoefte aan een gezamenlijke inkoop van energiedisplays en als je interesse hebt, mail mboerbooms@zeelandnet.nl. Meer informatie over de display vind je op https://www.energieengedrag.nl.

De sessie wordt afgerond met een presentatie van Maarten Georgius van Aedes en Ronald Versprille van Atrive over het vervolg op de CO2-routekaart. Er wordt hard gewerkt aan een Marktvisie CO2 neutraal om corporaties middelen in handen te geven het opdrachtgeverschap verder te professionaliseren. Na de zomer verwachten Aedes en Atrive deze marktvisie te presenteren en tot die tijd wordt met corporaties en de marktpartijen gewerkt aan een gedragen visie. Wil je meedenken en doen, meld je bij info@atrive.nl voor vervolgsessies.

Green Village zonovergoten excursie groene huisvesters

Hoe betrekken we bewoners bij renovatie in bewoonde staat? Hoe richten we binnenterreinen en buitenruimte groen en klimaatadaptief  in? Hoe komen we van het gas los? Deze vragen brachten corpraties in als voorbereiding op de Groene Huisvesters Excursie naar Green Village op 14 mei.  Green Village inspireerde met mooie voorbeelden van innovatie en de deelnemers bogen zich na een rondleiding over het terrein over door collega’s ingebrachte cases.

Serge Santoo van Green Village leidde de groep rond op het terrein. We gaan het terrein op over een brug waarin glas verwerkt is. In de waterstraat lopen we over verschillende bestratingen die regenwater kunnen bufferen. Zoet en zoutwater vormen de basis van een batterijen als accu voor het opslaan van opgewekte zonnestroom. Een hyperloop biedt ons een blik op het vervoer van det toekomst. Het kantoor van Green Village is proeflocatie voor optimalisatie van werkplekken door individuele regeling van warmte, koude en luchtverversing. Het gebouw is zelfvoorzienend, gasloos en all-electric waarbij een proef wordt voorbereid met gelijkstroom. De stopcontacten worden usb ingangen zodat opgewekte zonne-energie niet via een omvormer omgezet wordt naar wisselstroom en direct wordt benut. Een efficiënte en veilige oplossing die op grote schaal toegepast een systeemverandering van het electriciteitsnet tot gevolg heeft. Een laadstation voor elektrische auto’s draait op zonnestroom opgewekt op een carport, ook hier op gelijkstroom. Een volle accu van de waterstof auto kan stroom leveren aan het naastgelegen rijtjeshuis uit de jaren 60. En hier komen we op de woningen op het terrein. Het rijtjeshuis onder de naam pret-á-loger heeft een serre over beide etages die op de bovenste verdieping volledig open kan. De woning is ziet er traditioneel uit. Het uiterlijk en de materialen van de woning zijn behouden met uitzondering van de serre. De serre biedt extra leefruimte en maakt het standaard rijtjeshuis aantrekkelijk. In het serredak zitten de zonne-panelen in het glas. De opgewarmde lucht in de serre wordt in de nok via warmtewisselaars benut voor het verwarmen van tapwater. De oorspronkelijke radiatoren zijn behouden en dankzij de isolatie en de warmtepomp is de woning comfortabel. In Schiedam is er inmiddels een rijtje corporatiewoningen op deze manier gerenoveerd. Ook staan er tiny houses op het terrein die door studenten worden bewoond. Hier testen start-ups nieuwe diensten uit zoals de wasmachine die in eigendom van de start-up blijft en de student voor dienst ‘wassen’ betaalt. Powerglas waarbij zonnepanelen en zonwering in het driedubbel gesoleerde glas zijn geïntegreerd, is te zien. In Eindhoven is een RABO bank inmiddels van dit glas voorzien. Green Village is in ontwikkeling en er zullen steeds meer innovaties te vinden zijn.

Conclusies uit de cases

Tien deelnemers werken samen aan een tafel aan een case en kwamen tot mooie inzichten en oplossingen. Op de klimaatadaptatie tafel bogen de deelnemers zich over de inrichting van een binnentuin waar Staedion en Wellantcollege mbo Rijswijk samenwerkten met het Hoogheemraadschap Delflanden. Aan de wijktafel was het thema hoe wijkgerichte duurzame opwekking helpt in de transitie naar gasloos. Aan de bewonerstafel was de vraag ‘Hoe zetten we bewoners aan het (energie) stuur dankzij een slimme energiedisplay?’ Deze uit Engeland geïmporteerde display is aangepast aan de Nederlandse markt en geeft bewoners actuele terugkoppeling over energieverbruik. Dit simpele en goedkope stuur in handen van de bewoner is in Engeland een standaardproduct dat 5 tot 7% bespaart. Aan de woningtafel was het thema Hoe de woning in te zetten voor gasloos wonen. Aan de kansentafel zijn knelpunten en kansen geïnventariseerd voor corporaties om te verduurzamen. Aan de renovatietafel was het meekrijgen van de bewoners het gespreksonderwerp. De conclusie luidt dat samenwerken vanuit de belangen van de bewoner helpt in de transitie naar duurzaam wonen. De knelpunten zijn geinventariseerd en komen terug op de bestuurlijke tafel. ‘Niet klagen maar vragen, is het motto want regels zijn niet gemaakt om te knellen’ aldus Ric Leenders van Antares. De kansen zijn legio en deze excursie geeft zicht op innovaties en technische ontwikkelingen. In procesinnovatie waarbij partijen met elkaar samenwerking zoeken, valt nog veel te winnen.

Wonenlab helpt corporaties naar duurzame toekomst

The Natural Step lanceerde het Wonenlab tijdens een werksessie van Groene Huisvesters op 18 april bij Building Holland in Amsterdam. Berend Aanraad, directeur van TNS inspireerde de ruim 60 deelnemers met het verhaal vanuit Eindhoven waar de gemeente Eindhoven en de corporaties zoals Groene Huisvester Woonbedrijf nu een tiental jaar samenwerken met The Natural Step aan een duurzame toekomst. Hierbij werken ketenpartners, netwerkbedrijven, huurdersorganisaties en stakeholders vanuit de duurzame spelregels van TNS. Inmiddels zijn in Nederland een 50-tal corporaties, vele gemeenten en ketenpartners aangesloten bij TNS. Hierdoor ontstaan pilots en allerlei producten die vanuit de TNS gedachte zijn ontwikkeld. Zo heeft Woonbedrijf een duurzaam sloopbestek en hebben Eindhovense corporaties  productkaarten laten maken waarbij materialen getoetst zijn aan de 4 duurzame spelregels van TNS. Vanuit de behoefte om ervaring, pilots en documenten te delen, ontstond het Wonenlab. Het ontsluit voorbeelden zodat partijen niet opnieuw het wiel uit hoeven te vinden. Daarnaast is het een living lab waar deelnemers elkaar elk kwartaal ontmoeten rondom een thema. Berend nodigt corporaties uit lid te worden van het Wonenlab via deze link.

Luc Reusken van ‘thuis nam de deelnemers mee in de stappen die ‘thuis nam op weg naar duurzaamheid. In 10 jaar tijd is er een verbetertraject ingezet dat energie geeft en motiveert. Met een groep collega’s door TNS opgeleid tot ambassadeurs inspireert ‘thuis haar medewerkers en omgeving. De samenwerking geeft energie en zorgt ervoor dat er meer wordt bereikt. De stip op de horizon van label B is gerealiseerd en de behoeften van de huurder staan centraal. Zo is er in Eindhoven een samenwerking ontstaan voor huurders die zonnepanelen willen. ‘Thuis realiseerde projecten Energieneutraal met als gevelbedekking zonnepanelen waarbij ook de gemeente de omgeving groen en klimaatadaptief inrichtte. Mede hierdoor is ‘thuis winnaar van de duurzame bouwaward 2018 en is zij de meest duurzame corporatie van Nederland. Op het gebied van circulariteit zet zij mooie stappen met ketenpartners en de gemeente Eindhoven. ‘Circulair wonen is nodig omdat de voorraad grondstoffen uitgeput raakt. Wij zijn blij dat het Wonenlab onze samenwerking versterkt en wij vieren graag dit hoogtepunt dat corporaties en partners op weg helpt naar meer duurzaam wonen’, aldus Luc Reusken.

Marlou Boerbooms complimenteert Berend Aanraad met het Wonenlab als inspiratie platform en Groene Huisvesters sluiten zich graag aan. Zij feliciteert Luc Reusken en ‘thuis met het winnen van de duurzame bouwaward 2018.

De deelnemers reageren enthousiast op het Wonenlab. Tijdens de werksessie onder leiding van Jetske Thielen, Tom Thomaes en Yoeri Nelis van TNS deden zij ervaring op met een case van sloop en nieuwbouw. Het gebruik maken van goede voorbeelden die al ontwikkeld zijn sluit aan bij de behoefte. ‘Graag wisselen wij over een aantal maanden onze ervaring uit met het Wonenlab’, alsdus Joop Ketelaers, gemeente Eindhoven. De werksessie van Groene Huisvesters op 19 september over The Natural Step zal hiervoor benut worden. Aanmelden kan hier.

Werksessie Opdrachtgeverschap leidt tot nieuw inzicht

 

Op 14 maart presenteerde professor Marleen Hermans Opdrachtgeverschap en de kansen die er liggen voor corporaties om verder te professionaliseren. Dit is hard nodig omdat er een enorme opgave ligt qua investeringen en verduurzamen. Aan de hand van een 9 puntenlijst toont zij de groei naar volwassenheid als het gaat om opdrachtgeverschap. De markt trekt aan en corporaties vissen nu veelal in elkaars visvijver om werk in de markt te zetten. Het traditioneel uitvragen van werk per complex is niet alleen tijdrovend voor de corporatie en marktpartijen maar leidt tot suboptimale oplossingen en belemmert innovatie. De uitdaging is om in onderlinge samenwerking te komen tot eenduidige uitvraag per woningtype zodat de markt bereid is te innoveren en het werk efficiënt kan uitvoeren.

In de Woonagenda 2017-2021 is afgesproken dat iedere corporatie in 2018 een eigen plan van aanpak maakt om in 2050 een CO2-neutraal woningbezit te hebben. De Routekaart CO2-neutraal 2050 faciliteert corporaties bij het nakomen van deze afspraak. Corporaties kunnen verschillende routes bewandelen om het einddoel te bereiken. De routekaart helpt corporaties aan de hand van 4 investeringsscenario’s om op strategisch niveau de grote lijnen tot 2050 uit te zetten. De routekaart is ontwikkeld met leden van Groene Huisvesters en de Coalitie Duurzaamheid binnen de Vernieuwingsagenda. Uit de reacties blijkt dat er waardering en draagvlak is voor de routekaart. De HOE kant van het vraagstuk: hoe gaan we dit met de markt organiseren, is het thema van een tweetal werksessies. Aedes benut de uitkomsten om instrumentarium te ontwikkelen dat corporaties ondersteunt op weg naar professioneel opdrachtgeverschap. Atrive is betrokken als ontwikkelaar en neemt dan ook deel aan de sessies.

Op 14 maart bleek dat de deelnemende corporaties inmiddels de Routekaart CO2-neutraal 2050 ingevuld hebben. Zij verkennen vanuit deze ervaring de vervolgstappen. Als het gaat om het ontwikkelen van een Marktvisie pleiten de deelnemers ervoor ook de markt te betrekken in het opstellen hiervan. De cultuur tussen marktpartijen en corporaties verschilt en wederzijds vertrouwen is essentieel. Daarnaast is een incentive voor de markt om te innoveren van belang. Als het gaat om onderlinge samenwerking zijn er nog stappen te zetten.